Temaşa sanatı…

Gölge oyunu; geleneksel seyirlik sanatımız… Perde ve meydan adabı.

Hayali Küçük Ali’den Torun Çelebiye…


‘Hayali Küçük Ali: Geleneksel temaşa sanatının önde gelen ilk isimlerinden, Türkiye'de Cumhuriyet öncesi Karagöz ve Hacivat sanatının en bilindik temsilcisi, cumhuriyet sonrasında Atatürk'ün huzurunda gösteri yapmış ve O'nun tarafından desteklenmiş bir sanatçıdır.1886 yılında İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mehmet Muhittin Sevilen’dir.
70 yıl süren sanat hayatında yalnız Karagöz oynatmakla kalmaz, tasvirlerini de kendi keser. Oyunlar, kitaplar yazar, radyo programları ile tüm yurtta tanınır. Bugün Milli Kütüphane, Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü ve TRT arşivlerinde yer alan oyunlarının kayıtları yapılır. Meddahlık yapar, Ortaoyununda taklitlere çıkar. Öğrenci yetiştirmeye önem veren Hayâlî Küçük Ali, Halkevlerinde Karagöz öğretmeliği de yapmıştır. Oğlu Kemal Sevilen’i tasvir yapımında yetiştirmiş, torunu Tuncay Tanboğa’ya el vermiştir…’

‘Torun Çelebi: 1937’de İstanbul’da doğan Tuncay Tanboğa, Hayalî Küçük Ali’nin torunudur. 8 yaşında dedesinin oyunlarında yardım ederek Karagöz’le tanışan Tanboğa, 14 yaşında dedesinden Hayalî Torun Çelebi adını alarak Karagöz oynatmaya başlamıştır. Daha sonra ailesinin Ankara’ya taşınması ile buraya yerleşen sanatçının repertuarında ustasının tüm oyunları bulunmaktaydı. Değişik zamanlarda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya, Belçika, Yunanistan, Japonya, Hindistan, Finlandiya, Hollanda ve Özbekistan’da uluslararası kukla ve gölge oyunu festivallerine katılıp, ülkemizi başarı ile temsil etti. Bu gösterilerde çeşitli ödüller ve madalyalar kazandı. Yaptığı Karagöz tasvirleri ile 1976 Münih El Sanatları Fuarı’nda da Altın Madalya almıştır.’ Hasan Hüseyin Karabağ.

Geleneksel Türk Tiyatrosunun ilk soluk alışının gölge oyunlarıyla başladığını herkes bilir.Konuyla ilgili ayrıntılı araştırmayı yıllar önce de yapmıştım ama yazı yazma vakti bugünmüş.Yazı yazma dediysem karagöz ve gölge oyununa dair uzun uzadıya bilgi aktarımına girecek kadar küstah değilim. Haddimi bilerek sadece daha önce yazılmış yazıları aktarıp naçizane fikirlerimi belirtebilirim.Unuttuklarımızı hatırlatmaya çalışma da diyebiliriz! Hiç yaşanmamış gibi unuturuz ya bazen…

Yarı şeffat bir deriye verilen şekille ortaya çıkan karagöz tasvirlerinin oluşum aşamasının ne denli zor olduğunu bu sanatla büyüme şansına sahip olmuş eski bir dostum anlatmıştı.Ne zaman bu konu açılsa merakla dinlerdim onu Mizahın mizah gibi yapıldığı o devirlerde yaşamayı ve büyük ustalarla tanışabilmeyi çok isterdim. Gölge oyunu için yazılan o metinlerden birinde tek satırım yer alsaydı ne kadar mutlu olur ne kadar heyecanlanırdım.Bir karagöz odasını bile görme şansını yazık ki yakalayamadım.

Günümüz mizahıyla karşılaştırınca o yıllarda yaşamadığım için neler kaybettiğimi daha iyi anlıyorum. Ekran karşısına geçip izlediğimiz bazı zıpçıktıların henüz doğmadığı o yıllar…Bugün, saçmalama sınırını zorlayan o zıpçıktılar da yaptıkları işin sanat olmadığını arada sırada da olsa düşünüyorlar mıdır acaba?


Umarım bir gün, bazı değerlerimizi kaybetme yolundan dönebilecek kadar sağduyulu olabiliriz.

Umuyorum, umuyorum, umuyorum…

Aşk, meşk, ayrılık acısı yazılarımın yanında ilgi görür mü bilmem ama kendi adıma sık sık bu konularla ilgili yazı yazmaya çalışacağım.

Ayrıca Unima’nın geçtiğimiz ay Torun Çelebi için anma töreni hazırladığını tesadüfen duydum ama etkinliğin hangi çapta olduğu konusunda pek aydınlanamadım.Neden acaba (?)


BİNNUR EDİSAN
ŞUBAT 2008