Dünyada temel olarak iki felsefe vardır. Biri “hiçbir şey değişmez”; diğeri “her şey değişir” şeklinde özetlenebilir. Bu iki sözü hemen her yere uygulamak mümkündür. Din konusuna uygulayalım. Hiçbir şey değişmez sözü, Adem’le Havva’dan gelişimize, her şey değişir sözü, evrim kuramına karşılık gelir.

Gök yüzü ve yıldızların yerlerini gösteren haritalar binlerce yıldır yapılmakta. Binlerce yıl önce yaşamış insanların bir geçmişi olmadığı için yaptıkları haritaları önceden yapılmış haritalarla karşılaştırma olanakları yoktu. Yıldızların birbirlerine göre yerlerinin hiç değişmediğini kabul ediyorlardı. Ancak yapılan haritalar sonra gelen kuşaklara kaldıktan sonra bunun böyle olmadığı anlaşıldı. Kuyruklu yıldızlar ve gezegenleri ayrı tutuyorum. M.Ö. 2. yüzyılda Hipparcus isimli bir kişi bir yıldız haritası ya da katalogu yaptı. Bu kişinin yaptığı harita günümüz haritaları ile karşılaştırıldığında iki temel farklılık göründü. Haritada olan ve bugün olmayan yıldızlar, harita da olmayan fakat zaman içinde varlıkları rapor edilen yıldızlar, ve takımyıldızlarda birbirlerine göre yerleri tespit edilmiş yıldızların faklı konumlarda olmaları. Çünkü aradan geçen 2000 yılda bazı yıldızlar sönmüş, zaman zaman yıldız patlaması ile geçici olarak bir yıldızlar oluşmuş (daha doğrusu dünyadan öyle görünmüş), ve yıldızların yerleri değişmiştir. Şimdi bizim için pek normal görünen bu durum, hiçbir şey değişmez felsefesine sıkı sıkı yapışmış kişiler için korkunç bir durumdu. Değişimin farkına varan ve söyleme cesaretini gösteren ilk batılı gözlemci İsveçli Tycho Brake (1546- 1601) oldu. Cesaretini gösteren diyorum, çünkü o sıralar Engizisyon mahkemeleri dünya güneşin çevresinde dönüyor diyenleri kazığa oturtup yakıyordu.

İki temel felsefeden söz ettim. Her şey değişir. Hiçbir şey değişmez. İnsanlar isteseler de istemeseler de her şey değişir. Ölenlerin yerine yeni insanlar gelirler. Gözünü değişimin bir yerinde açan kişi o an gelişen süreci görür ve onun değişmez, mutlak gerçek olduğuna karar verebilir. Yani bir kişinin geçmiş çağlara göre çok ileri olan bir şeyi kabul edip uygulaması onun değişime açık olduğunu göstermez. Zaman içinde, şartların değişmesiyle kişi değişime ayak uydurabilirse, o zaman o kişinin değişime açık olduğu anlaşılır. Basit bir örnek vereyim. Ben küçükken 78 devirli taş plaklar ve onları çalan pikaplar vardı. Sonra 45 devirli plaklar ve onları çalan pikaplar çıktı. Sonra 33 devirli plaklar ve onları çalan pikaplar. Sonra CDler çıktı. Değişime ayak uydurmak, aynı zamanda değişen teknoloji ile gelen yeni olanaklardan yararlanmak gerekir. Değişime ayak uyduramama çeşitlemeleri: Hala taş plakta ısrar etmek, 33 devirli plaklara geçip orada kalmak. Taş plakları CD çalarlarda, CDleri taş plak çalan pikaplarda çalmaya çalışmak.

Değişim her olay için farklı zaman dilimleri içinde oluşur. Değişimi gözleyebilmek için bunların kimine insanın ömrü yeter, kimine yetmez. Yıldızların değiştiğini anlamak için binlerce yılın geçmesi gerekmiştir. Ama tarihin değişimine aynı insan tanık olabilir. İki Almanya’nın birleşmesi, Sovyetler birliğinin dağılması, benim dünyada yaşadığım sırada oldu. 1877’de 10 yaşında olan bir insan II. Abdülhamit’in istibdat dönemini de, savaşlarda ölmeyip yaşadıysa 1923’te Cumhuriyetin ilanını da gördü. Üç yıl önce ölenler, Türkiye’nin futbolda dünya kupasına katıldığını ve üçüncü olduğunu göremediler.

Slide Rule (Kayar cetvel) nedir bilir misiniz? Hesap makineleri çıkmadan önce 4 işlem ve daha birçok iş yapmaya yarayan bir alet. Ben üniversitede iken hesap makineleri yaygın olarak kullanılmaya başlamıştı. Ama öğretmenimiz bize zorla slide rule kullanmayı öğretmeye kalktı. Onu kullanmayı öğrenmenin ne kadar iyi bir şey olduğunu savundu. Şimdi onun ne olduğunu bilen çok az kişi var ve yokluğunun sıkıntısını çekmiyoruz.

Osmanlı zamanında kullanılan Türkçe gömülüp gitmiştir. Fakat bazı insanlar hala marifetmiş gibi kutlamak kelimesi yerine özellikle tebrik etmek kelimesini kullanırlar. Bunun gibi daha birçok kelime vardır. Yeni doğanlar, gençler Türk ordusunun devrimciliğinden söz edilince insanın yüzüne garip garip bakarlar. Son örneklerden anlaşıldığı gibi değişim her zaman ileriye doğru olmaz. Değişim düzgün doğrusal bir hareket değildir. Eğriler, spiraller çizerek yürür.

Bu iki felsefeyi anlayınca bazı insanların neden dediklerinin doğruluğunda bu kadar ısrarcı olduklarını anlamak kolaylaşır. Çünkü gözlerini açıp dünyayı gördükleri zaman onu öğrenmişlerdir. Bazı şeylerin değişmesini istediğiniz halde değişmiyorsa üzülmeyin. Siz görmeseniz de iyi veya kötü, bir kuşak sonra değişecektir.

Kaynakça: Patlayan Güneşler, Isaac Asimov, İnkılap Yayınları

17.Haziran.2002