“İnsan nereden geldiğini hep merak ede gelmiştir. Bu nedenle çeşitli kültürlerde ve dinlerde insanın kökenine ilişkin çok çeşitli öykülere rastlarız. Örneğin insan ölen bir tanrının pirelerinden oluşmuştur. Ortadoğu’dan kaynaklanan -tek tanrılı- dinlerde ise insanın kökeni Tanrı tarafından yaratılmış olan Adem ve Havva isimli dünyanın ilk insanlarına dayanır. Birbirinden ne kadar farklı olursa olsun bu öykülerin ve bu inançların ortak yanı, insanı doğadan ayrı bir yerde tutmasıdır.” (Modern İnsanın Kökeni, Roger Lewin, Sunuş, Aykut Kence, Prof. Dr., ODTÜ Biyoloji Bölümü).

“Altmış bin yıl önce, Kuzey Irak’taki sarp Zağros Dağları’nda yaşlı bir adam ölmüştü; ama sıradan biri değildi bu adam. Halkıyla öte dünya, ruhlar dünyası arasında bağ kuran bir Şamandı. Kabilelerinin saygın bir üyesini yitirmenin yasını tutan Şanidar(*) halkı onun için özel bir gömme töreni düzenledi.

Bağlı oldukları dinsel, töresel uygulamaları ve trans yöntemlerini öğrenmeleri durumunda kendileri de birer Şaman olacak genç Şanidarlılar, tören için aralarında civanperçemi, St Barnaby dikeni, kanarya otu, mor sümbül, gül hatmi, peygamber çiçeği, ebegümeci ve at kuyruğu gibi -pek albenili olmayanları da bulunan- renk renk çiçekler toplamak üzere kırlara dağıldılar. İlkyaz sonlarıydı... ...Gençler toplayıp getirdikleri çiçek demetlerini atkuyruğu dallarına bağlayarak Şamanın mağarada sonsuza dek dinleneceği bir yatak yaptılar... ...Cenaze töreninde bir başka Şaman da Şanidar halkının yaratılış öyküsünü, onların yeryüzündeki özel konumunu, eski Şanidar ruhlarınca kurulmuş sonsuz bir döngü olan yaşamla ölümün kaçınılmazlığını gizemli bir biçimde anlatan ağıtlar yaktılar; böylesine önemli birini ruhunu kabul etmeleri için Şanidar atalarının ruhlarını çağırdılar.” (Modern İnsanın Kökeni, Roger Lewin, Giriş, S.2).

1957 Nisanında Kuzey Irak’ta Şanidar Mağarası’nda yapılan kazılarda yaşlı bir adama ait olduğu sanılan bir iskelet bulundu. Cesedin yattığı yerden alınan toprak örneğinde yukarıda sayılan çiçek polenlerine rastlandı ve yukarıdaki kurgu yapıldı. Kazıyı yapan Ralph Solecki kitabında bu olayı anlatırken “birdenbire görüyoruz ki insan ve güzellik sevgisinin evrenselliği bizim kendi türümüzün dışına taşmaktadır. İlk insanlarda insancıl duyguların, deneyimlerin bulunmadığını söyleyemeyiz” demektedir.

“Kendi türümüzün dışına taşmak...” Bu ne demek? Bulunan yaşlı adam iskeleti bildiğimiz anlamda bir insan iskeleti değildi. Şanidarlı yaşlı adam, tıknaz yapısı, güçlü kasları, kendine özgü uzun, basık kafası ve çıkıntılı yüzüyle bir Neanderthal insanıydı! Günümüz insanı bilimsel terminolojide Homo Sapiens olarak isimlendirilir. Bu adam günümüz insanına benzemiyordu.

Farklılık fiziksel anlamda idi. Ancak burada önemli olan nokta, bugün soyu tükenmiş ve bugünkü insanlarla aynı insancıl duygulara sahip olan bir insan türünün geçmişte yaşamış olmasıdır. Bir kez daha vurgulamak gerekirse bir maymundan söz edilmiyor. Sanat anlayışı olan resim yapan, müzikle ritm tutan, ölülerini törenle gömen, insana çok benzeyen ama insan olmayan bir canlı...

Neanderthaller insana göre daha güçlü, soğuk iklime daha dayanıklıydılar. Göz çukurları daha iri idi. Buna göre çevrelerini daha iyi gördükleri düşünülebilir. Neanderthaller bir kısım bilim adamına göre insanın atası idi ama birçoğuna göre değildi. Çünkü bu görüşü destekleyen başka birçok bulgu ile birlikte, insanlarla Neanderthallerin geçmişte en az 2 bin yıl, belki 30-40 bin birlikte yaşadıkları anlaşılmış. Günümüzde bulunan eski çağlara ait iskeletlerin insana mı, Neanderthale mi ait olduğu belirgin farklılıklar nedeniyle hemen anlaşılabiliyor. Geçen zaman içinde insanlar, yani Homo Sapiensler Neanderthalleri yok etmişler.

Bilim adamları insanların Neanderthalleri savaşarak yok ettiklerini düşünmüyorlar. İnsanların Neanderthallere göre belirgin bir üstünlükleri yoktu. Ancak yapılan araştırmalara göre iki tür arasında %1-2 gibi küçük bir farklılığın olması, dengenin kısa bir zaman sonra bu küçük farklılığa sahip olan tarafa döndüğü anlaşılmış. İnsanlar belki biraz daha akıllıydılar, el yapıları aletleri kavramada ve kullanmada belki daha yetenekliydi. Belki kas kuvveti değil fakat sezgileri biraz daha güçlüydü. Bu küçük farklılık bir türün tümüyle yok olmasına, bir türün dünyaya tümüyle hakim olmasına yetti. Başka bir neden olarak bir türün bir hastalığa bağışıklığının olması, diğer türün olmaması söyleniyor. Bu kuramın en belirgin kanıtı Avrupalıların Amerika’yı keşfedip işgal ettikleri sırada görülmüştür. Çiçek hastalığına bağışıklığı olmayan Amerikan yerlileri kitleler halinde ölmüştür. Bu arada Avrupalıların yerlilere karşı insafsızlığını göz ardı etmiyorum, ancak bir bölük İspanyol askerinin koca İnka imparatorluğunu yerle bir etmesinin en büyük nedenlerinden biri budur (Bakını, Tüfek Mikrop ve Çelik, Jarred Diamond, Tübitak Yayınları). Örneğin zamanla kıtanın içine ilerleyen beyazlar yerlilerin bağışıklıklarının olmadığını fak ettikten sonra onlara çiçek hastalığı geçirmiş insanların kullandığı battaniyeleri hediye etmişler. Belki insanlarla Neanderthaller arasında da böyle bir durum vardı.

Neanderthaller öyle ya da böyle, dünyayı insanlara terk ederek yok oldular. İnsanlar neye sebep olduklarının farkına bile varmadılar. Çünkü yok etmek ve –kendilerinden üstün bir canlı çıkana kadar- üstün gelmek onların doğasında vardı. Ne yazık ki bu etkiyi günümüzde de görmeyi sürdürüyoruz.

2.Nisan.2004