Afyonkarahisar yerel yönetimlerinde etkin bir yeri olan belediye başkanlıklarına baktığımızda Türkiye’nin kendi siyasi tarihini görüyoruz. 27 Mayıs 1960, (Demokrat Parti Adnan Menderes) 12 Mart 1971, (Demirel Hükümeti) 12 Eylül 1980 (Demokrat Parti) tarihli “yakın tarih askeri darbelerle” birlikte yerel yönetimlerde de baştan aşağıya değişimleri görüyoruz.

Demokrasi nasıl ki, ülke genelinde kesildiyse Afyonkarahisar Belediye Başkanları da bu darbelerden etkilendi. Her darbe sonrasında ipleri eline alan asker, Afyonkarahisar’da da göreve gelmiş belediye başkanlarının görevden alıyor, yerine kendi seçtiği isimleri koyuyordu. Askerin seçtiği isim, hem belediye başkanı hem de vali oluyordu.

Türkiye tek partili dönemden ilk defa demokrasi denemesine geçerken (18 Mart 1957 Demokrat Parti) halkın oylarıyla belediye başkanı seçilen Hayri Telfekoğlu 1960 yılında yapılan darbe ile Afyonkarahisar Belediye askerin kararıyla görevden alınarak, yerine Ethem Boysan getirildi. 1960 yılında başlayan bu “atama yönetim” daha sonra, 1961–1962’de görev yapan Burhanettin Özkul, 1962–1963 yıllarında görev yapan Şevket Güres’le devam etti. Bu isimler hem valilik hem de belediye başkanlığı yaparak, bir tür sıkıyönetim politikası uyguladılar. 1963’e kadar süren bu anlayış, yerini sivil yönetime bırakmak üzereyken yine bir darbe gerçekleşti. Ancak bu darbenin “muhtıra” niteliğinde olması 60 darbesine göre daha yumuşak olmasına neden oldu. Bu kez belediye başkanlarının görevlerinden azledilmeleri söz konusu olmadı.

Çalışmamızda vurgulanması gereken bir diğer önemli nokta şu ki; Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 18 Mart 1957 (Demokrat Parti) tarihine kadar Afyonkarahisar Belediye Başkanları (tek parti dönemi) atama-görevlendirme usulü Belediye Başkanlık sıfatını kazanmıştır. Bu atama-görevlendirmeler kimi zaman meclis üyelerinin oy çokluğu ile kimi zaman da hükümetin takdiri ile gerçekleşmiştir. Demokratik anlamda seçimle iş başı yapan ilk belediye başkanı 8. Afyonkarahisar Belediye Başkanı Hayri Telfekoğlu’dur. 1957 seçimlerinde Seçimle gelen Telfekoğlu görev süresi dolmadan, 1960 darbesi ile görevden alınmış ve bir demokrasi denemesi başladığı yerde kesilmiştir. Bundan sonra; Afyonkarahisar’ın ilk seçimle gelen Belediye Başkanı 1968 yılında işbaşı yapan 12. Belediye Başkanı Hazım Bozca olmuştur.


1- Halil Ağa
1920 -1928

Halil Ağa 1868 yılında Afyonkarahisar Beyyazı Kasabasında doğdu. Afyonkarahisar’ın o dönemdeki toprakla geçimini sağlayan zengin kişilerinden biri olan Halil Ağa Yunan işgali sırasında Yunan ordu mensuplarıyla sıkı ilişkiler kurmuş, onların güvenini kazandırmıştır. Ne var ki ilk belediye başkanı, Yunan askerlerinden aldığı bilgileri Türk tarafına taşımıştır. Casusluk yaparak önemli bilgileri Atatürk’e ulaştıran Halil Ağa’ya, zafer sonrasında Atatürk tarafından Belediye Başkanlığı görevi verilmiştir. Ben bu çalışma için araştırma yaparken Sevgili büyüğüm Ahmet Sarlık’ın yayına hazırladığı “75 yılda yöneticilerimiz” adlı kitapta Halil Ağa ile ilgili bölümde yer alan bir anekdota çok güldüm.
Atatürk Konya’ya doğru trenle geçerken, Halil Ağa ve Valiyi görmek için Afyonkarahisar’da durmuştur. Halil Ağa Vali ile birlikte Atatürk’ün yanına gitmek ister. Ancak Vali aracıyla önceden gider. Halil Ağa’da faytonuyla… Halil Ağa’nın yapısını ve mizacını bilen Atatürk’te onun geldiğini görünce trende saklanır. Halil Ağa faytondan iner etrafına bakınır ve şöyle der; “Nerede len bu………mun herifi” Amacına ulaşan Atatürk kahkahalarla ortaya çıkıp, Halil Ağa’ya sarılır öpüşürler…

2- Hüseyin Haşim Tiryakioğlu
1929–1940, 1946–1947, 1950-1951 yılları arasında Afyonkarahisar Belediye Başkanlığı görevini yaptı. 3 Kez Belediye Başkanı olan Tiryakioğlu, 10. Dönem TBMM’de de Afyonkarahisar Milletvekili oldu.

3- İsmail Kemal Aşkar
(1941–1945)
1907 Afyonkarahisar doğumlu… Afyonkarahisar’da belediye başkanlığı yapmış kişiler arasında tahsili en yüksek olar isimlerden biri olarak biliniyor. Aşkar, 1920 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini tamamladıktan sonra Fransa Grenoble Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. İstanbul’da yaşayan Aşkar, burada hâkimlik yaptıktan sonra 1941 yılında Afyonkarahisar Belediye Başkanı oldu.
Aşkar’la ilgili söylenebilecek en önemli şeylerden biri de onun birkaç arkadaşıyla birlikte kurduğu ve Kızılay Maden Suları’ndan sonra Türkiye’nin en büyük Maden Suyu Tesisi olan Kızılcahamam Maden Suyu Tesisini kurmasıdır.
Aşkar, 1972 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda hayatını kaybetti.

4- Tevfik İSCE
(1945–1946, 1947–1950)
1908 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Daha öncekiler ve uzun yıllar sonrakilerde olduğu gibi CHP’den siyasete atıldı. 1945 yılında Afyonkarahisar Belediye Başkanlığına getirildi. Afyonkarahisar’da Kadınlar Pazarı’nı kurdu. Hıdırlıkta çamların arasına palamut ağaçları diktirdi. 1992 yılında vefat etti.

5- Mehmet Arpacıoğlu
(1951–1952)
1916 yılında doğdu. Öğrenimini Afyonkarahisar’da gördü. İki yıl da üniversite tahsili aldı. 1950 yılında belediye başkanı oldu. Bir yıl görev yaptıktan sonra istifa etti ve kısa bir süre sonra da hastalığından dolayı 1952 yılında vefat etti.

6- Mehmet Asım İzmirli
(1953–1955, 1963–1968)
1916 yılında dünyaya geldi. Devlet Demir Yollarında muhasebecilik yaptı. 2. Dünya Savaşı sırasında ikinci defa Yedek Subay olarak askere çağırıldı. Bir süre bakkal esnaflığı yaptı. 1952 yılında Mehmet Arpacıoğlu’nun vefatıyla boşalan Belediye Başkanlığı görevine getirildi. 1963 yılında ikinci defa başkan oldu. İzmir’li belediyecilik anlamında ilk kez kayda değer çalışmalar yapan bir isim olarak karşımıza çıkıyor. Alt yapı hiçmetlerinin yanı sıra spor liglerinin kirilması Çimento fabrikası ile ilgili yatırımları onun döneminin önemli projeleri arasında yer alır. O tek partiye karşı muhalefeti nedeniyle siyasete girmişti. Babası tarafından zengin (Şükrü Efendi) olan İzmir’li siyaset süresi içinde mirasını tüketmiştir. 1978 yılında trafik kazasından dolayı hayatını kaybettiğinde sadece bir evi vardı.


7- Ali Celâl Artüz
(1955–1957)
1911’de Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Ankara      Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Çeşitli kademelerde memuriyet ve bürokratlık yaptı. Ankara’da ikamet ediyorken, dönemin iktidarının önerisi üzerine Afyonkarahisar’a belediye başkanı olarak seçildi. Afyonkarahisar’a yabancılık çeken Artüz görevi dolmadan 1952 yılında istifa etti. Hastalığı nedeniyle sıkıntılı günler geçiren Artüz bitkisel hayata girdi ve 1976 yılında yaşamını yitirdi.

8- Hayri Telfekoğlu
(1957–1960)
1914 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Serbest ticaretle uğraştı. Demokrat Parti’den siyasete girdi. 18 Mart 1957 yılında yapılan yerel seçimlerle Afyonkarahisar Belediye Başkanlığını hak etti. Burada altını çizebileceğimiz önemli bir nokta şudur ki; Telfekoğlu, Belediye Başkanlığını demokrasiye en yakın usulle yani seçimlerle kazanmıştır. Daha önce atama usulü ile yapılan başkanlık Telfekoğlu döneminde yerel seçimlere yerini bırakmıştır. Sevilen sayılan bir karaterdi. Hizmetleri de Afyonkarahisar’a yeni bir vizyon kattı. Almanya’dan belediye otobüsü alımı, sucukhane tesislerinin kurulması onun zamanında oldu. 1960 darbesinde, Askeri yönetimin Demokrat Partili Belediye Başkanlarını görevden azletmesi sonucu, o da başkanlık görevini bırakmak zorunda kaldı.

9- Ethem Boysan
(1960–1961)
1960 sonrasında askerin iktidara gelmesiyle birlikte seçilmişler gitmiş, yerine atanmışlar geri gelmişti. Bu dönemden sonra Valiler aynı zamanda da belediye başkanlığı gödevini yürütmekle görevlendirilmişlerdi. Ethem Boysan’da Askeri yönetimin ilk valisi ve aynı zamanda Afyonkarahisar’ın darbe sonrası ilk belediye başkanı oldu.

10- Burhanettin Özkul
(1961–1962)
Ethem Boysam’dan sonra aynı dönem belediye başkanı ve vali olarak görev yaptı. 1962’de görevi sona erdi.


11- Şevket Güres
1962–1963
Afyonkarahisar Valisi olan Güres aynı zamanda Belediye Başkanıydı… Askeri yönetim ve 60 ihtilalinin sıkıyönetim havası içerisinde geçen bir dönemiydi.

12- Hazım Bozca
(1968–1971)
1968 yılında Belediye Başkanlığı’na seçilen Hazım Boca, 8. dönem Afyonkarahisar Milletvekili görevini de yaptı. Bugün de Bozcalar İş Hanı olarak bilinen Ordu Bulvarı’ndaki işhanı Hazım Bozca tarafından yapılmış ve yapıldığı zamanın en modern binası olmuştur. Afyonkarahisar yürüyen merdivenli bir binaya ilk defa onun yaptırdığı Bozcalar İş Hanı ile kavuşmuştur.

13- Sami Öznur
(1971–1977)
1926 Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Onun öyküsünü farklı kılan, Anıtparkın arakasında bulunan günümüzdeki belediye binası inşaatında çırak olarak çalışırken, aynı binada belediye başkanı olmasıdır. 1969 yılında yerel seçimlerde Belediye Meclis üyeliğine seçildi. Bağımsız olarak koyduğu başkanlık adaylığı sonrasında iki defa ardı ardına belediye başkanlığı yaptı. 1993 yılında vefat etti.

14- Nuri Demirayak
(1977–1983)
1932 Afyonkarahisar doğumlu… İTÜ Mimarlık mezunu… Belediyede Fen İşleri Müdürlüğü’nde memuriyet hayatı başladı. Bir süre çeşitli kurumlarda farklı memuriyet görevlerinde bulundu. 1977 yerel seçimlerinde Adalet Partisi’nden Belediye Başkanı adayı olarak seçimleri kazandı. Ne var ki bir darbe daha gerçekleşmiş 1980’le birlikte ülke yine karışmıştı. Askeri yönetim yine tüm ülke genelinde olduğu gibi belediye başkanlarını da görevden azletmişti. Bu çerçevede11 Şubat 1983 tarihinde görevden alındı. Demirayak’ın sonrasında ise asker tarafından göreve getirilen Turan İmre başkanlığı devraldı.

15- Turhan İmre
(1983–1984)
1928 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. İstanbul Üniversitesi Hukuk mezunu… Askerliğini Yedek Subay olarak yaptı. Bir süre avukatlık yaptı ve 1983 yılında askeri yönetim tarafından belediye başkanlığı görevine getirildi.

16- Erdal Akar
(1984–1989, 1994–1999)
1951 Afyonkarahisar doğumlu… Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ni bitirdi. Köy Hizmetleri’nde memur olarak çalıştı. Anavatan Partisi’nde siyasete başladı. 5 yıl süreyle belediye başkanlığı görevini yürüttü. Ülke genelinde Turgut Özal’ın yaptıklarını, şehir bazında da Erdal Akar’ın yaptığı söylenebilir. Fuar alanı yapım işi, Afjet sisteminin kurulması, Hıdırlık’ın düzenlenmesi, sosyal alt yapı çalışmaları, çok katlı otopark yapımları gibi birçok projeyi belediye ve valilik olarak ortaklaşa yürüttü.

17- Mehmet Sami Hancıoğlu
1989–1994
1940 yılında Afyonkarahisar’da doğdu. Ticaretle iştigal etti ve bir dönem Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanlığı’nı yaptı. 26 Mart 1989 yılında DYP’den belediye başkan adayı olarak Belediye Başkanı seçildi. Belediye Şehir Çarşısı inşaatı onun zamanında tamamlandı. Belediye Kültür Merkezi onun zamanında açıldı. Hancıoğlu belediye başkanlığı döneminde daha çok arsa üretimi ve konut çalışmalarına ağırlık verdi. Sonraki seçimlerde adaylığını koyduysa da kazanamadı. 66 yaşındaki Hancıoğlu evli ve üç çocuk babasıdır.

18- Muhsin Özer
1994–1999
Muhsin Özer, Afyonkarahisar’ın tanınmış ticaret adamlarından Yusuf Özer’in oğludur. Özer 16. Başkan Erdal Akar’ın Milletvekilliği seçimlerine katılmak üzere istifa etmesinden sonra, boşalan başkanlık koltuğuna Belediye Meclis Üyelerinin seçimi ile getirilmiştir. 1994 yılında Belediye Başkanlığına getirilen Özer, 1999 18 Nisan seçimlerine kadar bu görevini yürütmüştür.





19- Hayrettin Barut
1999–2004
1999 Yerel Seçiminde Hayrettin Barut, Afyon Belediye Başkanlığına MHP’den aday oldu ve kazandı. Barut’un gurbette kazandığı bu zafer, aslında tüm Elazığ’ın kazandığı bir zafer gibiydi. Askeri yönetimlerin atadığı vali ve belediye başkanı olarak görev yapan başkanların dışında, İlk defa Afyonkarahisar doğumlu olmayan bir aday, belediye başkanlık koltuğuna oturuyordu. Barut, Afyonkarahisar’da Erdal Akar dönemi hizmet anlayışını yansıttı. Yeni park ve bahçeler, Devlet Parkı Hıdırlık düzenlemesi ve sosyal kampanyalar onun zamanında yapıldı. Barut 2004 yılında yapılan yerel seçimlerde bir kez daha adaylığını koymasına rağmen seçimlerde en gazla oy alan ikinci aday oldu.

20- Abdullah Kaptan
2004 – 2009
1955 tarihinde Afyonkarahisar merkezde doğdu. 1977 Ankara Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’ni bitirdi. 1999 yerel seçimlerinde MHP'den Belediye Meclis üyeliği görevine seçildi. 2004 tarihinde MHP'den ve Belediye Meclis üyeliği görevinden istifa ederek AK Parti adayı olarak Belediye Başkanı oldu. Belediye Şehir Tiyatrolarının yeniden açılması, şehir içi Su şebekesinin bir kısmının yenilenmesi ve yeni bulvarlar, yaptığı hizmetlerden bazıları oldu. Görev süresi 2009 yılında tamamlanacak.


Kaynakça:
“75 Yılda Yöneticilerimiz” (Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları No:8 Dr. İrfan Ünver Nasrettinoğlu – Mehmet Sarlık)
“Talat Aydemir’in Hatıraları” (Talat Aydemir-May Yayınları S.24)
“27 Mayıs 1960’tan 21 Mayıs’1963’e İhtilal ve İhtilal Girişimlerinin Anatomisi” (Özgür Yılmaz)
Türkeli Gazetesi Arşivleri
Muhsin Özer
Hakkı Özsoy