“TRABZON LİSELİ SİMALAR VE TRABZON LİSESİ'NDEN HATIRALAR”
                                                  M. NİHAT MALKOÇ

     İster şiir, ister makale, isterse deneme olsun; Trabzon üzerine her ne yazılsa ilk fırsatta onu temin eder, büyük bir özenle ve dikkatle okurum. Onun içindir ki şahsî kütüphanemin en zengin raflarından biri de Trabzon üzerine yazılan eserlerin olduğu bölümdür. Zira bu şehir üzerine yazılan her şey beni heyecanlandırır. Şayet bu yazılanlar kitap boyutundaysa heyecanım artar, adeta ikiye katlanır. Bunu sakın mikro milliyetçilik olarak görmeyin. Bu benim doğup büyüdüğüm şehirle olan samimi ünsiyetimden kaynaklanıyor. Bu durum, şehirle ruh dünyam arasında kurduğum köprülerin sağlamlığındandır. Okuduğum her eser bu köprüye çelikten bir ayak olarak, onu muhkemleştiriyor.
     Trabzon üzerine yazanların sadık bir okuyucusu olarak nitelendiriyorum kendimi. Trabzon hakkında kitap çıkaranların; gönlü zengin, cebi vasat müşterisiyim. Onların emek ve gayretlerine saygım sonsuzdur. Çünkü mevcut kaynakların yetersizliği yüzünden Trabzon üzerine çalışma yapmanın iğneyle kuyu kazmak gibi zor bir iş olduğunu iyi bilirim. Bu zor işi başaranlara derin bir saygı duyarım. Eserlerine dair kaleme aldığım değerlendirme yazılarıyla bir nebze de olsa onların elinden tutmak isterim. İşte bu yazı da bu niyetle ve bu gayeyle kaleme alınmaktadır.
     Trabzon, bir çok köklü kuruma sahip öncü bir şehirdir. Bu öncü kurumlardan biri de Trabzon Lisesi'dir. Trabzon Lisesi, 1887 yılında hizmete açılmış, bugün itibariyle 127 yaşında köklü ve tarihî bir eğitim öğretim kurumudur. Bu kurum sırasıyla “Mekteb-i İdadî, Mekteb-i Sultanî, Erkek Lisesi, Lise, Trabzon Lisesi, Yabancı Dil Ağırlıklı Lise, Anadolu Lisesi, en son da Fen Lisesi” adlarıyla Trabzon eğitimine hizmet etmiştir. Okulun şu andaki statüsü “Fen Lisesi” dir.
     Mâziyle âtî arasında köprü olan bu köklü eğitim öğretim kurumunun yüzüncü kuruluş yılında araştırmacı-yazar Hüseyin Albayrak “Tarih İçinde Trabzon Lisesi” adlı bir kitap hazırlamıştı. Fakat bundan sonra okulla ilgili ciddi bir kitap çalışması yapılmamıştır. Ta ki Mehmet Akif Bal, “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” isimli kıymetli eserini yazana kadar... Bu yazımda Trabzonlu genç; ama tecrübeli araştırmacı-yazar Mehmet Akif Bal'ın kaleme aldığı çok mühim bir kitapla ilgili bilgiler vereceğim. Değerli tarihçi Bal'ın Trabzon'a dair kaleme aldığı son kitabı olan “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” devasa bir eser... Kitap 1264 sayfadan oluşuyor. Yani bu eser, 420 sayfalık bölümlere ayrılsaydı üç kitap olurdu.
     Trabzonlu öğretmen-yazar Mehmet Akif Bal, son dönemde Trabzon'un yetiştirmiş olduğu çok değerli bir yerel tarih araştırmacısıdır. Kendisi İstanbul'un tarihî liselerinden biri olan Vefa Lisesi'nde Tarih Öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Vefa Lisesi'nde muallim olana da vefalı olmak yaraşır. Onda bu duygu fazlasıyla var. Zira bugüne kadar doğup büyüdüğü şehir olan Trabzon hakkında “Trabzon Kitaplığı” adı altında birçok eser kaleme almıştır. Bu kitaplar arasında “Bir Şiirdir Trabzon/Osmanlıdan Günümüze Trabzon Şiir Antolojisi, Trabzon Hatıraları, Osmanlıdan Günümüze Trabzonlu Simalar ve Aileler, Trabzon’a Işık Tutan Anılar/Mustafa Kemal Sayıl’ın Trabzon Anıları (1900-1950), Osmanlı Arşiv Belgelerindeki Trabzonlu Devlet Adamları ve Bürokratlar, Kronolojik Trabzon Tarihi -Kuruluşundan Bugüne Gün Gün Trabzon Tarihi” isimli eserleri sayabiliriz. Bu kıymetli eserler Trabzon'a dair birçok gerçeği gün yüzüne çıkarıyor.
     Trabzon'un yerel tarihiyle ilgili kıymetli eserler kaleme alan M. A. Bal son olarak “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” isimli kıymetli bir çalışmaya imza attı. Bu kıymetli eser Mehmet Akif Bal'ın Trabzon'a dair sekizinci kapsamlı çalışması oluyor. Bu değerli çalışma “Sunuş”, “Giriş-Osmanlı'dan Günümüze Kökleri Derinde Bir Eğitim Çınarı: Trabzon Lisesi” kısımlarıyla başlıyor. Eserin bundan sonraki kısmı kapsamlı iki bölümle sonlandırılıyor. Birinci bölüm; “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar”, ikinci bölüm ise “Trabzon Lisesi'nde İz Bırakanlar” adını taşıyor. Bal, eseriyle ilgili olarak “Sunuş” yazısında şu bilgilere yer veriyor: “Çalışmayı üç ana bölüm üzerine bina ettim. Giriş kısmında Trabzon Lisesi'nin geniş bir tarihçesini yazmaya çalıştım.... Birinci Bölüm'de Trabzon Lisesi'nde öğrenim görmüş ve Lise'den mezun olmuş her kademedeki ve her kulvardaki önemli isimlerin biyografilerine yer verdim... İkinci Bölüm'de ise Trabzon Lisesi'nde iz bırakmış hocalara, idarecilere, lise binası ile ilgisi olmuş Trabzon eşrafına yer verdim. Bu bölüm bir vefa özelliği de taşımaktadır.”
     Değerli tarih araştırmacısı Mehmet Akif Bal, Trabzon'un ve bölgenin en köklü eğitim kurumu olan Trabzon Lisesi'nde okumadı. Bildiğim kadarıyla kendisi Affan Kitapçıoğlu Lisesi'ni bitirdi. Fakat şehrin değerlerine ve değerlilerine duyduğu sevgi ve saygıdan dolayı böyle mühim bir çalışmayı tek başına üstlendi. Böyle bir çalışmayı yapması için kendisini acizane teşvik ettim. Aslında bu çalışmayı beraber yapacaktık. Fakat kitaba girecek malzemelerin çoğu kendisinde hazır olduğu için asıl emek onun olacaktı. Argo tabirle kitaba beleş konacaktım. Önemli olan maksadın hasıl olmasıydı. Sen-ben olayı nefisleri ve egoları şişirmek içindir. Böyle bir kişilik ne onda ne de bende vardır. Bal, bu kapsamlı çalışmayı yaparken tek başına çalıştı. Ortaya çok güzel bir eser çıktı.
      Gönül isterdi ki bu mühim çalışmayı 127 senelik bu büyük eğitim çınarından mezun olanlardan biri yıllar evvelinden yapsın. Ama olmadı; ya akla gelmedi, ya da kimse bu ağır yükün altına girmek istemedi. Bu işler biraz da nasip meselesidir. Bu iş Mehmet Akif Bal'a nasip oldu.
     Trabzon Lisesi, kelimenin tam anlamıyla koca bir eğitim çınarı... Bugüne kadar on binlerce öğrenci bu okulun sıralarından geçerek Türkiye'de saygın yerlere gelmiştir. “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” isimli kıymetli çalışmada yüzlerce ünlü Trabzon liselinin biyografileri, yine yüzlerce Trabzon liseli ismin lise hatıraları, kurulduğu yıllardan beri Trabzon Lisesi’nde görev yapmış onlarca ünlü öğretmenin biyografileri ve lise anıları yer alıyor.  Kitabın birçok yerinde okula, öğretmenlere ve tarihî mekânlara dair özgün fotoğraflar yer alıyor. Şahsen bugüne kadar bir okulla ilgili böyle kapsamlı bir çalışmanın yapıldığını görmedim.
     Eğitimci-yazar Mehmet Akif Bal, eserinin başında kaleme aldığı “Sunuş” yazısında enfes bir Trabzon Lisesi tahlili yapıyor. Bal, yazısında şöyle diyor: “Trabzon'un yakın tarihinde ve eğitim sahasındaki en önemli kilometre taşlarından biri nedir diye sorulsa, şüphesiz ilk verilecek cevaplardan biri Trabzon Lisesi olacaktır. Trabzon'da eğitim teşkilatına, toplum hayatına, kültür dokusuna bu kadar etki etmiş bir kuruluş, elbette ki şehrin kültür güzergâhındaki kilometre taşı olmaya layıktır. Trabzon Lisesi, bir yönüyle Trabzon'un eğitim tarihidir. Bir başka ifadeyle Trabzon Lisesi yaşanmış sevinç ve hüzünlerin müzesidir. Bu açılardan bakıldığında , Trabzon Lisesi Trabzon'un sahip olduğu en büyük kültür miraslarından biridir. Trabzon Lisesi rahle-i tedrisinden geçenlerin nazarında bir mensubiyettir. Öğrencileri ve mezunları için bir bağlılıktır; hatta bir bağımlılıktır. Halen, mezunlarına gözyaşı döktürecek, hatırlandığında içten tebessüm ettirecek kadar aidiyet tarafı yüksek bir ekoldür. Trabzonluların Lise'sidir. Trabzon Lisesi sadece Trabzonluların değil, bir dönemler evlatlarını bu okula vermiş tüm Doğu Karadeniz insanının yani Artvinlinin de, Rizelinin de, Gümüşhanelinin de, Bayburtlunun da, Giresunlunun da, Ordulu ve Samsunlunun da velhasıl liseye öğrenci göndermiş diğer vilayetlerin de Lise'sidir.”
     Trabzon Lisesi'nde okumak bana nasip olmadı. Çünkü Köprübaşı'nın bir köyünde oturuyordum. Trabzon'da okumak bizim için ek bir külfetti. Ailelerimiz de o bilinçte değildi. Fakat yüce Rabbim bana Trabzon Lisesi'nde tam sekiz yıl boyunca, mesleklerin en ulvisi olan öğretmenlik yapmayı nasip etti. Bu nedenle değerli dost Mehmet Akif Bal “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” adlı çalışması için benden de biyografimi ve Trabzon Lisesi'nde geçirdiğim sekiz yıla dair hatıralarımı yazmamı istedi. Bu benim için bir onurdu. İstediği yazıları kendisine ilettim. Sağ olsun, kitabın”Trabzon Lisesi'nde İz Bırakanlar” adlı son bölümünde liseye dair yazdığım yazılara tam12 sayfa yer verdi. Kendisine yürekten teşekkür ediyorum.
     Mehmet Akif Bal, eğitim ve eğitim tarihi adına çok güzel bir iş kotardı. Zira bu tarz çalışmalarda bilgi toplamak zordur; külfetlidir. Birçok kişinin bilgisine ulaşmakta güçlük çekersiniz. Kişilere ulaşsanız da onlardan istediğinizi kolay kolay alamazsınız; sürekli ertelerler sizi. Onun içindir ki bu çeşit çalışmalar, her ne kadar titiz hareket edilse de, hiçbir zaman tam anlamıyla eksiksiz ve kusursuz olamaz. Bunun sebebi ve suçlusu yazar değil, çalışmanın karakteristik özelliğidir. Bu gibi eserler ilk baskılarında mükemmel birer taslaktır. Zaman içerisinde yeni baskıları yapıldıkça eksiklerini ve gediklerini kapatarak mükemmelleşirler. Bunu çok iyi bilen Mehmet Akif Bal, kitabının sonunda “Son Bir Söz” başlığı altında kitaba girememiş mühim simalara çağrıda bulunarak, onlardan biyografik bilgilerini ve Trabzon Lisesi'ne dair hatıralarını yazıp göndermelerini istiyor. İletişim için de bir e-mektup adresi veriyor. Kitaba girmesi gerektiği halde, iletişimsizlik yüzünden kitaba giremeyenlerin bu çağrıya kulak vermesi eser için önemlidir. Mehmet Akif Bal, çalışmasının yöntemi ve önemiyle ilgili olarak da şu görüşlere yer veriyor:
     “Trabzon Lisesi ile ilgili olarak yaptığımız çalışma hacim ve yaklaşım itibariyle alanında ilk çalışma oldu. Lise üzerine yapılmış başka birkaç çalışma söz konusu. Fakat bu zaviyeden bakmayı gerektiren ihtiyacın etkisiyle çalışmamız şekillendi. Yaptığımız iş, daha çok biyografi ve hatıra çalışması oldu. Daha evvelki çalışmalarımdan olan “Trabzonlu Simalar ve Aileler” başlıklı kitabımın da sağladığı biyografi avantajının etkisiyle, liselilere ait biyografilerdeki çeşitliliği artırma ve liselilere ait hatıraları derleme çalışmalarıyla daha büyük bir biyografi ve hatıra zenginliğine ulaşıldı. Çalışmadaki biyografiler sadece Trabzon nüfusuna kayıtlı isimlere ait değil elbette. Trabzon Lisesi'nde öğrenim görmüş çok sayıda ve hatırlı özellikteki pek çok diğer vilayetlere mensup mezunların ver öğrencilerin biyografi ve anılarına da yer verdik. Böylece Trabzon dışındaki vilayetlere mensup mezunların Lise'ye çok büyük bir zenginlik kattıklarını gördük. Biyografiler yanında hatıraların derlenmesi ise, Lise'ye ait büyük bir yaşam mirasını ortaya koydu. Hatıralarla birlikte okul tarihinin bilinmeyenlerinin ortaya çıkması ciddi oranda gerçekleşti diyebilirim. Hatıralar, bir anlatım türü olarak subjektif bir özellikte olsalar da, çok büyük detayları ve bilinmeyenleri ortaya koyma açısından çok değerli metinlerdir. Bu değerli metinler, Trabzon Lisesi tarihçesinin ortaya konulmasında büyük bir boşluğu dolduracaktır.”
     “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” kitabının Giriş kısmında “Trabzon Lisesi Öncesinde Trabzon'da Eğitim”, “Trabzon İdadisinin Açılma Süreci”, “Trabzon Lisesi'nin Durduğu Yer: Kavakmeydanı”, “Trabzon Lisesi ve Spor” alt başlıklarına yer veriliyor. 67 sayfa süren bu bölümün sonunda “Giriş Kısmı Kaynakçası” yer alıyor. Kitabın “İçindekiler” bölümü çok genel tutulmuş. Keşke ayrıntılı hazırlansaydı. Zira kitaptaki biyografiler alfabetik sıraya göre tanzim edilmiş olsa da okuyucu aradığı biyografileri bulmakta güçlük çekiyor.
     “Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi'nden Hatıralar” adlı eserde biyografisi verilen kişilerin fotoğrafları da bulunuyor. Kitapta, biyografisi verilen kişilerin pek azının hatırası yer alıyor. Hatırası yer alan kişiler ve kendilerine ayrılan sayfa sayıları şöyle sıralanıyor: “Ahmet Özer(19), Attila Aşut(13), Başak Ayçin Dönmez(12), Bedri Rahmi Eyüboğlu(11), Bekir Gerçek(11), Cahit Talas(7), Celal Ferdi Kocal(7), Esin Üçüncüoğlu(7), Eyüp Şahin(16), Gündoğdu Sanımer(12), Hasan Kurt(5), Gürol Ustaömeroğlu(4), Haşim Karpuz(4), Hıfzı Veldet Velidedeoğlu(5), İhsan Öksüz(6), Kadir Mısıroğlu(4), Kemal Alemdaroğlu(5), Kenan Atasoy(6), Mahmut Goloğlu(4), Mehmet Emin Yavruoğlu(4), Musa Kazım Sancak(6), Mustafa Duman(32), Mustafa Kemal Sayıl(26), Ömer Faruk Ciravoğlu(3), Rıfat Dedeoğlu(3), Ruşen Keleş(4), Sami Öngör(8), Sinan Öztürk(17), Subutay Hikmet Karahasanoğlu(10), Süleyman İskender(15), Şinasi Hatinoğlu(6), Şinasi Özdenoğlu(7), Teoman Önaldı(9),Toker Dereli(15), Uğur Yenidoğan(5), Yaşar Bedri Özdemir(15) ve Zehra Topal(4)... Bunun dışında kısa anılarına yer verilen isimler de var.
     Bal, kitabının “Trabzon Lisesi'nde İz Bırakanlar” adını taşıyan son bölümünde “Abdullah Necati Akder(Felsefe Öğretmeni), Abdullah Okyay, Abdurrahim Şerif Beygu(Tarih Öğretmeni), II. Abdülhamit(Okulun Bânisi-34. Padişah), Ahmet Edip Bey, Ali Canip Yöntem(Lisenin Cumhuriyet Dönemindeki İlk Müdürü), Ali Naki Efendi(Lisenin Osmanlı Dönemindeki İlk Müdürü), Ali Osman Efendi, Aliye Aşırbaylı, Bekir Beret(Coğrafya Öğretmeni), Bruno Taut(Trabzon Lisesi binasının Alman mimarı), Ethem Tuncay, Fahri Başer, Faik Dranaz(Trabzon Lisesi Müdürü), Barutçuzade Hacı Ahmet Efendi, Nemlizade Hacı Ahmet Efendi, Halil Nihat Karluk, Hamdi Başman(Trabzon'un ilk yayıncısı ve kitapçısı), Haydar Baş, Hayrettin Hayri Gür(Beden Eğitimi Öğretmeni), Hulusi Sürmen, İbrahim Cudi Efendi(Arapça Öğretmeni), İsmail Hakkı Berkmen(Coğrafya Öğretmeni), İsmail İzzet, Kamil Oruç, Kayıhan Keskinok, Lütfi Fikri Baykan(Müzik Öğretmeni), M. Kaya Bilgegil(Edebiyat Öğretmeni), M. Nihat Malkoç(Edebiyat Öğretmeni), Mahmut Kemal Yanbeğ(Türkçe Öğretmeni), Mazhar Kükey(Edebiyat Öğretmeni), Memduha Çimşit(Kimya Öğretmeni), Muhammed Bahauddin Efendi, Mustafa Kemal Atatürk, Osman Ustaömer(Lise personeli), Reşit Paşa(Trabzon Valisi-Öğretmen), Sırrı Paşa(Trabzon Valisi), Süleyman Hatiboğlu(Müzik Öğretmeni), Şerif İnan, Tahsin Uzer(Doğu Vilayetleri Müfettişi), Talat Tekin(Edebiyat Öğretmeni), Zeki Kocamemi(Resim Öğretmeni) isimlerine yer veriyor.
     Trabzon Lisesi gibi, an itibariyle 127 yaşını idrak etmekte olan devasa bir eğitim kurumunu ve mezunlarını tek başına araştırmak ve yazmak büyük bir cesaret örneğidir. Bu cesareti gösteren Mehmet Akif Bal kardeşimi yürekten kutluyor, bu güzide kurumda sekiz yıl boyunca öğretmenlik yapmış bir insan olarak kendisine yürekten teşekkür ediyorum. Sağ olsun, var olsun...