XIII. yüzyılda eski bir Çin denemesinde Wang An-şı şöyle sorar:

“İnsanlık, hakseverlik, iyi davranış, sadakat, dünyanın ahlak esaslarıdır. Bu noktada krallarla diktatörler birdirler. Kralla diktatör ameli faaliyetlerinde birdirler; peki nasıl oluyor da şöhretleri başka başka oluyor?”

Yöneticiler hep halkın yüzüne bakarlar ve hep onlara gülümserler. Gülümseyişi yürekten olan ile çehresinden olanın uygulamada, davranışta, görünüşte birbirlerine benzerlikleri vardır şüphesiz; ama birisi bütün yaptıklarını, yapması gerektiğini hissettiği için yapar; diğeri, halkı kendisinden yüz çevirmesin diye. Birincisinde insanlık ve sadakat şahsi birer sıfat; diğerinde menfaat veya korkunun gereğidir. Birinciler, kişiliklerindeki bütün güzellikleri hükümet işlerine de yansıtıp insanlara güven ve kadirbilirlik duygusu yayarlar; diğerleri hak etmedikleri yetkileri elden çıkmasın diye yalnızca halkı korkuturlar. Onlar, nefret ettikleri halkın kendilerinden nefret etmelerinden başka bir şeyden korkmazlar ve bunu görmemek, bunu duymamak, bunu öğrenmemek için gerekirse ağızları bağlar, dilleri susturur, düşünceleri zindanlara koyarlar. Aydınlık gelişmeler kendi güçlerinin karşısında ilerledikçe ışıkların hüzmelendiği her kapının kapatılmasını emrederler. Gerçek krallar milleti için her an yeni bir kapı açandır oysa.

Bir kral milletine şart koşmaz, yapması gerekeni krallık erdemiyle yapar. Davranışlarında onu taklit eden diktatör ise daima bir asa taşır elinde; gerekirse sallayabilmek için. Kral milletinin menfaatine canını feda eder; kötü kral ise milletin menfaatini canına… Kürsüde her ikisi de aynı cümlelerle, aynı jest ve mimiklerle konuşabilirler; ama gerçek kralın kelimeleri kalbinden, diğerininki dilinin ucundan dökülmektedir.

Bir millet kral için ağlar; ama kötü kral yalnızca gülünen bir soytarıdır. Bir şehir kral için feda edilir; ama kötü kral şehirleri feda edendir. Bir yüz ki krala çevrilirse gülümser; bir yürek ki kralı hissederse bahtiyardır. Kötü kral ise gözyaşı demektir; acılar yaşatır milletine. İşte bu yüzden tarih, kralların adını daima ve iyilikle; kötü krallarınkini ise nadiren, ama hep kötülükle ana gelmiştir.

Meşhur bir meseldir hani Haccac’a sorarlar:

– Neden bu kadar zulmediyorsun?

– Bir millet, der Haccac ya bilgelikle, ya zulümle idare edilir. Bende bilgelik yok ki!..

Şimdi Wang An-şı’nın sözlerine tekrar dönmek gerekiyor.

“Kralla diktatör ameli faaliyetlerinde birdirler; peki nasıl oluyor da şöhretleri başka başka oluyor?”

Bu çok ciddi sorunun cevabı da çok basit aslında: “Yürekleri başka başkadır da ondan…” Yürekleri başka insanlar, aynı işi yaparken bile hareketlerinde ve tavırlarında başka başkadır. Hareketleri ve tavırları başka başka olan insanların başarıları da bir olamaz, şüphesiz. Peki o halde, başarıları bir olmayan insanların şöhretleri nasıl bir olsun? Kralın yaptığı her iş, yüreğinden iyilikle mi yansıyor, yoksa çıkar kaygısıyla mı; kendisi için mi yapılıyor, yoksa milleti için mi; bakmasını bilen herkes bilir bunu, çocuk bile olsa. Sonra da güvenir krala.

İyi bir kral isterse, bir millet, değil malını, canını bile verir; uzakta ve yakında olsa… Ve iyi bir kral, elinde asa taşımayan kraldır.

Hatırlayın Özal’ı, Menderes’i ve Erdoğan’ı…