1.

Bu qadın menim uzağ eğrabamdı. Qara, boynu-boğazı xezli paltoda, küleyin qarı minib küçelerde at oynatdığı sazanaqda alçaqtavanlı evimin dehlizinde dayanıb. Çıxıb getmir. Onun gelişi üreyimi çekib ayağımın altına sermeleyib. Gücüm çata, her ikisini dehlizdece tapdalayam: onu da, yanına salıb getirdiyi oğlunu da. Bu qadının her gelişi üzür! Qohum-eğraba barede getirdiyi xeberler var: menimçün menasızdı! Sallaq baxışlarımdan, meyit üzü getirdiyim sir-sifetimden bu qadın itilib-getmeyini arzuladığımı görmürmü? Onun qesdi uzaq qohumlardan getirdiyi bed xeberlernen meni sancmaqdı. Canıma oturasadı. Başdan-ayağa fırıldaq düyünçesi. Getirdiyinden sevinir: paltosunun derinliyinde fındıq boyda gözleri parıldayır... Boğazından tutub metbexe teref sürüdüyü zenbile danışır: göstermek isteyir ki, öz gününe şaddı. Ailesini (erini, gijdı erini...) haralardan sürüb haralara getirib; güzeranından razıdı, urvatlıdı, onun ağlına, namusuna söz ola bilmez. O göstermek isteyir ki, bedniyabetlik olmasın, men bu alçaqtavanlı evde heç vaxt xoşbext ola bilmerem. Men de onun bele bilmeyini istedim, mene serfdi! Kiminse yerden götürülmeyi barede (qocalardan biri götürüb ölüb) teferrüatı ile danışdı: yası yola vermeyinnen dem tutur. Mayasından qayçıladığı ve boyası qopub-sökülmekde olan dırnaqlarını ovurdunun üstüne qoyub durur. Ara verir. Oğlu az qala bu qadını dalıyca sürüyüb aparmaqdan özünü gücnen saxlıyasıdı. Men de eliqoynumda. Lodur olub-qalmışam, soyuq divara sökeneklenib gözlerimi kipriklerimin dalına atıb gizletmişem (uzun kipriklerim var).
* * *
Üçkiloluq bankada qatıq da getirmişdi, özü keçib metbexde yerbeyer eledi, boş banka istedi: divara danışırdı. Men ikisini verdim, o birini aldı...

2.

Elan qezetinin "Adam axtarıram" bölmesini her ikimiz gizlice izleyirdik. Defelerle, gizli de olsa, bura elan göndermek, heç olmasa poçtda gizli ünvan qoymağa getmişik - ayrılıqda; men özümü poçtun pillekenlerinde de görmüşem, oturmuşam pillekende, elimi qıçıma, onun arasına çekmişem; amma elanları berkden, birlikde oxuyanda her ikimiz gülmüşük. Adam axtaranlara gülürük.
-Cındalar! (ikimiz de birden deyirdik)
Her defe (elanları ucadan oxumaq bizde adet halını alıb) elan sahiblerinden bir neçesinin sesini duymuşuq, o sesi duyanda heç birimiz gülmerik. Bu barede çene-çeneye verib danışmışıq. Kimlerse bu xırda şablon elanların içinde ağlayıb-sızlayır, içlerini tutub anqırır ve bu elanla qeherlerini havaya atıb canlarını tıncıxmaqdan qurtarırlar. Eleleri de var, kef onu dingildedir, onda da biz tezeden gülürük... Bunların bezileri deyirsen musiqidi, o musiqiden bizde de var ve biz o sesi bir künce çekilib tenhalığa qapılanda, yaxud qulaqlarımıza pleyer qulaqlıqları keçirib qaranlıq otağa çekilende eşidirik...

3.

O qızın bir de gözüme görünmeyi mene lazım deyil. Bilirdim, bele bir şey olmalıydı. Sen deme o, daim qürur duyduğu beretini... (o özünü fransız qadınlarına benzetmek isteyirdi, amma gezdiyi kişilerden danışanda onları "özge sinyor" adlandırırdı) ...he, bretini az qala boğazınacan keçirende kaftara oxşadı ve hele menim qolumdan yapışıb sendeleye-sendeleye yol da getdi, sevgiden danışdı, menim yolumda durmayacağından, sevgiye göre heç kese, heç kese yalvarmayacağından... yene tekrar eledi... boğazıma keçmeyeceyinden danışır. Bu onun ruhu deyil, onun ruhu hardasa uzaqlarda düşüb qalıb ve hetta serxoşlanıb asfaltı cırmaqlayanda bele o, hemin ruhu caynaqlarına keçirib qaytarmaq isteyir ve bu zaman ifriteye dönür. Men de onun minib çapmaq istediyi köhne xalçadan savayı bir şey deyilem...

4.

Xalçanı bir sürü hikkeli qadın getirib evin ortasına atmışdı. Üstünde iki şir üz-üze baxışırdı, içiçeşnili butalar da qıraqlarına düzülmüşdü. Özüm, haçansa demişdim satılsın, itsin o xalça gözümnen, bu evden çıxsın, gödekdi, köhnedi...
İndi camaatın yaxasından yapışmışam. Nese o xalça fırransın gelsin, buralarda hardasa yan-yöremde olsun... Xalça da valikdedi - İstanbulda... Evezine gödekce geldi, deyirdiler it derisidi. Deyirdiler bir sürü iti besleyib axırda sallaqxanaya doldururlar, derisi bu yana, qalanı sabuna-filana gedir...
Yadımdadı, xalçanı getiren arvadlar (soruşmasam da eminiydim ki, sallaqxanaya küşkürlenen itlerin hamısı qancığıydı) bir sürü qoyunu arxaşa yığıb ağula doldurur, sonra üç ayağını sarıyıb birini açıq qoyur ve qırxıb buraxırdılar. Terekeme arvadları... Bu sehneden itlerin xoşu gelirdi, qızıxıb şellenirdiler. Şire dönürdüler. Hemin vaxt da kürsek başlanırdı...

5.

Qadın eşidende ki Onun yaddaşı dumanlıdı, getdikce lap da dumanlanır, korşalır, ayaqüstece, dar dehlizde onun yaxasından sallaşdı, az qala onu qara paltosunun arasına salıb sevindiyinden qızdıracaqdı ki, buna ehtiyac var! Qadın tez resept dedi, min cür iyne-derman adları çekdi ve yazmağa mecbur eledi. Yaxşı ki, yaddaşı dumanlıdı, qadın gedenden sonra duman söhbetine göre sevindi: belede üzbeüzündeki her şey yaddaşına yazılsa, meselen, biri ele bu qadın, orda yer qalmaz ki. Amma duman çekilmesin, perde olsun ve o daha derinlere - bilmediyi, görmediyi boşluqlara cumsun ve bu dolaşıqdan qurtulmasın. Qadın gedenden sonra bildi: bu duman deyilmiş, zedeymiş...

6.

Menim altşüurum yaman qızıb: elebil ona qızıxma iynesi vurublar ve döyüşde qalib geleceyinden emindi. Budu, o demir barmaqlıqlar arasında besdenmiş karrido öküzü kimi meydana cumur, burda onu qıraqdan alqışlayır ve ta hansı hünerler göstereceyini gözleyirler...
Hardansa birden götürüb delliyi tutur: ona öküz kimi baxırlar! Neyçün? O qızıxmış ve mesxereye qoyulmuş, elde oynadılmaqçün boş meydana buraxılmış öküz olmalıdırmıııııı? O bir vehşidi, o şüurun xarabalıqları içinde, geniş bir meydanda vurnuxur, buynuzunu renglere keçirir, özünü divarlara çırpır. Bu meydan onunçün cehennem qebristanlığından savayı bir şey deyil, onu aldadıblar, onu oynadırlar. Onun qefesinde, sındırıb dağıtdığı barmaqlıqlar arasında mısmırıq ve qoca şüur oturub...
...Ve o öz qefesine - çağırmadığı qonağın üstüne cumur...

7.

Ağ-qara, ağ qara, ağ-qarğa... yox, çaşdım, ağ-qara, ağ qara... Güzgünün üstüne sancılmış ağ-qara şekilden yaxalığı enli, damadama donlu qız baxır: ala gözlü, şıltaq, iddialı ve bir az da qorxaq görünür. Gözlerinin derinliyinde yazıqteherlik var...
Men heç vaxt bilmerem, onun şekildeki gözleri, damadamalarının çeşidleri ne renge çalıb... Qucağımdadı. Rengler barede uzun-uzadı danışmağa başladı. Heç ne!

8.

Her gün, men işe gelende canciyer dostum çelimsiz cüsseme zillenir. O bilmir ki, men ne işe gelmek, ne onu, ne de başqalarını görmek, ne süret qatarı kimi qabağa getmek istemirem. Birce onu deyir ki, qatar yola düşüb, biz mütleq qabağa getmeliyik. Dostum qabağa getmek barede fikirlerini esaslandırmaq namine bütün şeheri ve şeherin hereketini, qısatuman qızları, cib telefonlarını, Parapetde kaleydeskop qoyub Aya ve Saturna baxdıran fiziki görsedir. Bele çıxır ki, yaşamağ olar! Men bir söz demirem: başala barmağını qatlayır, getirir keçellenmeye geden alnıma. Döyeclemir. Elini geri qaytarır. Men gözümü yumuram: döyeclese yaxşıydı. Bele çıxır ki, yaşamağ olar! O bütün ümidlerini mene, en çox da menim dem-dem gelen terpenişime bağlıyır... Susuruq. Botanika bağına gedek! Burda dostumun ümidleri dirilir, tezeden qızışır, proyektler cızır, baxışları canlanır, adamın laaaap içini silkeleyir. Yene misallar getirir. Qadınlardan danışırıq. Qadınları ala dağdan qara dağa çekirik. Dostum bu fikirdedi ki, şeheri gezende qadınların yerişine diqqet kessek, görerik ki, onların bir ayağı yerdedise, bir ayaqları göydedi. Bizden qabaq Aya gedecekler! Onlar bizim köyneyimizi içeriden cırıb bir köynek yana atlanıblar. Biz onların derinliklerine girdikce onlar Göye gedibler ve hemin vaxt kesiyinde rahatlıqla özlerine kosmik stansiyalar axtarıblar... Her gün üstümüzdediler; ele bir qadın tapmazsan ki, üste çıxmaq istemesin. Onların bize yazığı gelir. Bizden aldıqları tükenib. Her şeyi üstümüze atıb gedecekler. Üste çıxmaq da bu yolu bir addım yaxınlaşdırmaqdı. Men buna inanmıram...
* * *
... Biz yene iş yerimizin uzun ve soyuq koridorunda üz-üze gelirik. Dostum menden el götürecek: yanında saçları dalğın bir xanım var...

9.

İyne vurdururam: eseb gerginliyine qarşı. Deyirler guya men xesteyem-filan. İllerdi, müaliceden baş götürüb qaçıram. İndi iyne vurdururam, yanlarım deşik-deşikdi. Cızdağım çıxır, amma sabah da vurulmağına razıyam. Qıraqdan baxan deyer men süni mayalanma zalına salınan ineyem. Qıraqdan özüme gücsüz görünürem, mütiyem. Burda en maraqlı meqam menim qeyri-semimiliyimdi. Hetta men özümü yalançı adlandıranda da başqalarına növbeti yalan hazırladığımı bilirem... İyne vurdurmaqda marağım her şeyi sınaqdan keçirmek, öz üzerimde bir daha tesdiq etmekdi ki, men tamam sağlamam ve meni aldadırlar. Ömür gedir, daha yuxarılarda ehvali-ruhiyye konveyeri işleyir ve men Oralardan sızıb gelen sağlamlığımın sirrini birce özüm bilirem. Gizledirem. Göyden gönderilenlere de badalaq gelmek isteyirem. Görüm, sızqanı qapamaq gücüm varmı... Sızqa da sifariş verilmiş poçt kimi öz işindedi. Hansı deşikden olsa öz bağlamalarını dürtecek, qonşuya verib gedecek, qapıya qoyacaq... Ya sahibine çatmayınca gelib getmekden üzülmeyecek. Eslinde sirrimi gizletmekçün xestexanaya yıxılmışam... Özüm barede geldiyim neticeler deqiqdi: men Tanrının, Peyğemberlerin dediyi yoldayam, sapmamışam. Amma vaxt keçdikce aşağılarımnan bir xeyanet iyisi gelir. Getdikce günah, xeyanet, sapıntı yığnağı oluram. Özüm barede her teze tapıntı köhneleri vurhay qebre yollayır. İndi menim canım sapıntı, xeyanet ve günah qoxusu ifraz eden zavallı konveyer olmalıdı...
İyne vaxtı sakitleşdim. Tibb bacısına ilişmek istedim, nese alınmadı... Men en yeke qüvvelerin qabağında acizem, çapalayıram ve en yeke qüvveler - Tanrı, Xestelik, Felaket, Hökumet her an meni istediyi quyuya atar, boğar... Birden tibb bacısının ellerini, derisinin qoxusunu duydum: en uzağı bütün münasibetlerden ve mübarizelerden el çekeceyimi ve tibb bacısının işine baxacağımı düşündüm. İnanırdım ki, bu ve ya başqa preparat en azı meni yatırdacaq... Men sadece münasibet xestesiyem! Tibb bacısı da öz münasibetini, iş-gücünü, preparatlarını... ve başqa haqlarını dinmezce mene sırıyırdı. Mence o neyise duymuşdu. İyneni getirende gülümsünürdü. Men indi bildim ki, tibb bacısı neyise bilirmiş ve sızqadan gelen bağlamaların qabağına özüneserf iddialarla cavab qoyurmuş... Qıraqdan gelenleri inkar etmekden ötrü onların ünvanına gülüşler, kinayeler gönderirmiş. Men xestexanada yatdığım ara tibb bacısı her qıraqdan gelen mektubu durmadan cavablayırmış. Men guya etrafımdakıların bu hereketlerine protest verecem, qayıdıb onlara deyecem ki... (Mütleq analarını söyesen ki, düzele) Bunu sadece çerenlemek, ya neyise tenqid ve tesdiq etmeyin xatirine deyerdim. Birden dayandım ve bildim ki, bununla da men elimi atıb qapımın çölünden oğurladığım ve minnetdar olmadığım namelum ünvanın çoxdan yolladığı poçtalarından istifade etmekdeyem...
* * *
Men tibb bacısının yanındayam, çıxıb gezmekden qorxuram. İsteyirem o menim yanıma uzansın...

10.

Dostlar, biz sizinle uzağa geden süret qatarının en rahat kupelerinden birinde şeherden çıxırıq; bu günü biz çoxdan arzulayırdıq. Deyirdik, bir yığışaq, yeyib-içek, uzaq yol gedek...
Nedense ele bir kişi görmedim ki, qatarda uzaq yol gedib yeyib-içmeyi xoşlamasın. Budu, Qaradağı çıxmamış başlanan şenliyimiz Hacıqabuldan keçir, Kürdemir, Yevlax şoranlıqlarını arxada qoyur, Kürün üstüne, Gorana, Gencebasar yaşıllıqlarına teref irelileyirik. Bütün geceni içib danışmışıq. Güneş qatar düzeminin arxasından boylanır ve men aralığa çıxıram. Yulğun kolları, boy veren şehli arpa zemileri, süretle geride qalan ağaclar, direkler ve men...
* * *
...Men bu barede size lap çoxdan demişdim, siz de bu barede lap çoxdan unutmuşdunuz. Getsin qatar...

11.

Dar ve alçaqtavanlı metbexin buğlanmış penceresine barmağıynan öz adını yazdı, sonra elboyda sildiyi yerden bayıra baxdı. Külek qarı başına alıb üzbeüz binanın divarlarına, pencerelerine, ağaclara çırpır, hardansa gelib harasa telesirdi. Küleynen getmek istemeyen çoxlu qar dene(cik)leri vardı. Pencerenin küncüne, çalalara, ağac kovuşlarına sığınırdılar. Getmirdiler. Bedeninden sızıltı keçdi: yerdeki taxta qırıqlarının, divardakı daşların, havadakı meftillerin yerine. Düşünürdü ki, lüt-üryan kimse-nese zorla onu yerdeki taxta qırıqlarıyla beraber qoysaydı, o da düşünmezdi...

12.

Qadın şam işığı istemişdi: şamı nelbekide döşemeye getirdi. Şam yandı, qurtardı. Pencereden özünü içeri soxan işıq perdelenmişdi, qabağı açıldı...
O, erinden bezen qadınla ortada serilmiş birdest yatağın, nelbekinin ve küreyi terefdeki küncden yatağa sürünen şnurun sonunda - elinin altında dayanan telefonun doldurduğu tekotaqda uzanmışdı. Elinin altında sığalladığı telefonun kele-kötürleri erinden bezen qadının geyinib getmesinden daha maraqlıydı...

13.

Qayanın şişinde biten tek palıd ağacının qonşu budağına sığınacağını unamazdı. Dünyanın üzünü su götürüb, bu zalım qızının az qala çiçeyi çırtlayasıdı. Su qadının lüt bedene atıb geldiyi qara xezli paltosunun eteklerini yalayır. İmansızın qızı qonşu budaqdakına haralardansa uzaq geleceklerden danışır, neyise Ona görk elemek isteyir. Yaxşı, O heç, budaqlar sınanacan qalxmağa ümidi var, bu qadınsa qalxmayacaq. Eksine, budaqdan haralarasa atlanmaq qırımındadı. Qadın Onun son budağacan qalxdığı andan sonrakı halını görmek arzusuynan dayanıb. Elebil qadın kenqurudu... Onu çağırır! O, qadının isti kisesine sığınmaz. Uzaq sefere hazırlaşan qadın-kenquru sudan boğulan qayaların başlarıynan atlana-atlana ilim-ilim itmekçün Ona yalvarır. Diz çökmeye halı yoxdu...
O, qadının hiylesini duyur. Üreyinde Göylere yalvarır. Ki, bayaqdan suyun üzünde gözaltıladığı saman çöpünü qadın görmesin...

1997