Gilenar. Divar.

Biz iki "Jeep"de geldik, onlar da iki "Toyoto"da. Mehelleye çatmamış gilenar sırası başladı. Üstü cılxa qara gilenar. Küçenin ortasınca düzüllenib. Yolu ikiye bölür. Ayaqları ehengli. El deymemiş. Hele tamahımız da düşdü. Ayıblandıqmı, nemi? Hem de tezbazar içeri dürtüldük. Küçe de ne küçe: hasarı damlarına qeder qalxıb üstü suvaq cızıqlarıynan bezeklenen...
***
Darvazadan sola balıqlar üzen üçmü, ya dörd çerhöüz. İçinde xallı balıqlar. En zehlem geden balıqların adını sadalamaqdı. Bir de görürsen, restoranda balığı yeye-yeye başlayırlar adını, sortunu sadalamağa. İstedim stressi atmaq üçün prikola keçim, soruşum bu xallıların adını. Biri gözümün qaçarağında tutdu: qayıtdı ki, qızıl balıqdı, o biri dedi fareldi. O biri de qayıtdı ki, farel çay balığıdı...
- Balığın ele hamısı bir zibildi. - Men dedim.
***
Ev, iridi. Tavanına qeder dörd metr, iyirmi santı. Bizi iki daş evin arasındakı şüşebende ötürdüler. Nerd geldi. Taxtasını açan olmadı. Piyalelerde yaşıl çay, qoz lepesi, mer-meyve, mezesi, lele-gülesi. Ot-elefi de üstünde: qulluqgösteren dedi ya özünüz basın, ya isterseniz, men. Dedim buxarlan burdan, men özüm. Qaçdı. Şirniyyat dalınca gedirmiş. Orda da şirniyyat bir qepiklik! Heç ne sıxmadıq, elimizi de uzatmadıq: iş başında qızdırmamağa söz var...
***
İşare geldi: biz heyete! İkisi qalıb danışacaq. Bir çerhöüz keçdik, iki çerhöüz, üç çerhöüz, dörd, beş... dalımızca demir barmaqlıq danqıldadı. Elimi qurşağıma atdım ve geri dönende barmaqlıqları geriye - taybatay açıb tezim elediler. İstedim ta getmiyim, dalımca gelenlerimiz işare verdiler. Qerez, bir qefes, üstü kümbeze benzerdi, eni olardı, üç yarımın dörde, hündürü de hasar boyda. İçinde balaca bir meymun vardı. Çıxartdılar. İki fehle, kendçimi, dediler qul bazarından tutublar, çmo gününde, getirib saldılar, meymun her ikisinin üstüne atıldı. Hamı güldü. Onlar da yalandan güldüler.
***
- Bu ssukalar mescid tikirdiler. Kerpic ...işdiribler. Şef yeddi sutka it yalıynan yedizdirir. Günüzü qaranlıq damda, geceni burda. Aya baxırlar, özleriyçün... Hamımızın şaqqanağı ve meymun atlanıb birinin çiyninde oturdu. Mescidin minaresine baxdım. Ele her terefden görüneni oydu. Qefes bağlandı ve her iki şef de bize yaxınlaşıb gülümsediler. Biz tez qırağa çekildik, onlar yene ikilikde - qefesin qırağında durub ayaqüstü danışdılar. Men yanımdakılara üç heriflik söz demek istedim. Sonra evezinde balıqlarını söydüm ve bütün balıqların fahişe olduğunu dedim. Sonra küçeye çıxdım ve bir gilenarı qol-budağ eledim, bir qolunu da sındırıb "Jeep"in dalındakı teker yerinin üstüne taxdım. İri bir budaq. Mescidin yanından keçende berk bir siqnal verdim. Gelenbaş minare-zad görmemişdim. Belke gedende de görmezdim. Divarları minareye qeder hasar yerineymiş...
Nese, biz iki "Jeep"de getdik...

Qoca-2

"...Bezen bütün ümidler eyvandaca ölüb-qurtarır. Eyvanı olmayanlar ümidlerini uzaqlardakı feza boşluqlarında öldürüb-itiribler. Bezen, itib-getmek üçün boşluqlar da yaramır. Ele-bele, o boşluqlar, o görünen boz tutqunluqlar ve aydın semalar adıyla görünen divarlar durmadan ayaq altından itib-geden körpülere benzeyir. Ne yaxşı ki, ne yandırmağa, ne geride qoyub getmeye körpüler qalmır. Tüpürüm, sizin keçidler ve uçurumlar üzerinde qurduğunuz körpülere... Az qala ölüb-geden duyğularınızın mene dexli yoxdu..."
***
- Çox qezebli yazırsınız.
- Niyeki?
- Bele olmur.
- Nece?
- Bele de, bele!
- Yeni nece?
- Meseleni ictimaileşdirmisiniz.
***
"... Metronun birinci stansiyasından qaçıram. Tunel boyu. Arxamca meni qovan qatarın arxasınca da quyular yaranır. Yer eriyib gedir. O qatar dönmeye tunel tapmayacaq. Onun menim dalımca qaçmağının ebesliyini maşinist ve distpeçer bilseydi..."
***
- Tuneller var! Tuneller var... Çox yazılıb tuneller. Sen bu tunellere ve onun maşinistlerine bax! Yaxşı ve ciddi.
***
"...Sen deme, eyvanda oturub-qalmaq hele aciz adam olmaq deyilmiş. Her zaman, her zaman dirilmek ve fövqelade bir varlıq olmaq mümkündür. Qoca, aciz men deri çekelekler, cındırı çıxmış boz-semavi köynekde, naxışlı hengamalara dayaqlanıb küçeye baxıram. Menim eyvanım hava boşluğunda ele dayanıb ki... Qürurla, şestle...
Övladlarım yarıyıb. Onlar meni, men de onları unutmuşuq çıxıb-gedib. Bu menada her şey hamı üçün rahatdır..."
***
- Övladların ne dexli?!
- Ele-bele, övladlar hemişe detaldır. Çoxlu, çoxlu ve çoxlu. Oynadıb buraxdığımız oyuncaq. Amma onların mahiyyeti bizim işimizde çoxdur. -
Ne menada?
- Onlar yardımçıdı. Zavallı, xebersiz yardımçı.
- Siz bu sirri aça bilersiz?
- Yox.

Qoca-3

...uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir göylere...
***
- Söz vermişem, ta onu söymemek! Arvadın cenazesinin altında söz verdim. Gedelerim meni dürtmeleyib çıxartmaq istedi. Utanmadım...
- He, men görmüşdüm. Siz onu çox sevirdiniz...
- Men onunçün ölürdüm...
- He, men görürdüm...
- Paltarını, ayağını yuyurdum. Bunacan. Ele de getdi de... Men onnan yetim qaldım.
- He, he, paltarları da...
- Deyirdi danışma! -
Rehmetlik özü de...
- He, yeddi-sekkiz ildi eşitmirdi de... Deyirdim, bextin varmış... Men danışanda ağzımnan-elimnen bilirdi. Göz bereldirdi, ayağımı basırdı...
***
- Şer yazıram. Niye danışım? İtirmeye bir şeyim var?
- ...hamı eledi...
- ...uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir göylere!
Uçub qalxır yerlerden... Barmağımın ucuna bax, ucuna bax. Bax bele, beş barmağımın beşi de, lap on barmağımın onu da yığılır, yığılır, uçub-gedir, uçub-gedir göylere...
- ???
- her şey, her şey...

Saz. Caz

- Bizi ömrümüz boyu acıdil padşahlar idare edecek.
- Neyçün?
- Zehrimar içib sağ qalmışıq...
Xrom çekmesinin ucuynan bir çınqıl da qırağa vurub-atdı.
***
Aşıq qaya töküntüsünden sonra çınqıllıqda tek biten başdaşında oturub danışırdı. Sedefli sazını dınqıldadır ve çınqıllı vadinin üfüqüne baxırdı. Caz barede soruşdular. Solundakı sıldırımlı qayalığı, sağındıkı kollu tepeleri qarşısındakı vadini isnat verdi. Oğlunu çağırtdırdı.
***
Oğul: " ...belke de torpağın altında gizlenmiş bir sesdi. Ses. Saz köhne sesdi! Qatı açılıb. Sazı barmağının arasından dünyaya baxan adamlar doğub-atıblar... Babalarımız onu alete çevirib. Caz ise... her gün bizimledi! Meşede, qoyun dalında, çayda, biçinde. Caz teze sesdi. Biz sazın elinden qaçıb gizlenirik, çünki saz onu eşitmeye, mehz eşitmeye vadar edir. Saz şah yemeyi kimi bir şeydi. Saz suretperest oğlandı. Biz sazın qorxusundan cazı eşide bilmirik, ona göre de sazdan yoruluruq. Baxın..." Oğul atanın sazından bir-iki dınqıldatdı, ata onu sazın ucuynan vurub başdaşının üstünden aşırdı. Atanın üzüne varmadan, ordan çekilib cib telefonunun düymesini basdı...
***
Oğul: "Biz indi vadiye teref gedirik. Siz gedirsiniz, amma men süzülürem. Ve bütün bunları size açıb danışıramsa caza minnetdar olmalısınız..."
- Belke saz barede...
Oğul: "Saksofon, fortepiano, zerb... hele caz demek deyil. Saz da hele caz demek deyil..."
Ata (arxadan): "Caz şeriyyatın içindedi."
Oğul: "Caz bütün qarın boşluğunda ve bütün ezalardadı."
Ata: "Caz havalı başdadı!"
***
Oğul: "Bizi ömrümüz boyu acıdil padşahlar idare edecek."
- Neyçün?
Oğul: "Zeher içib ölmemişik, ona göre."
- Zeherin ne dexli?
Ata: "Zeher dilin altındadı, amma heyatımızın cövheridi..."
Oğul: "İkinci defe yaşamaq bele olur. Zeherden sonrakı heyat! Bizim de, padşahlarımızın da esl heyatı zeherden sonrakıdı. Caz, birdefelik bilin, ikinci heyatı sevmir..."
***
Dönüb qolunu atasının boynuna saldı. İksinin de başpapağı eyildi. Qol-boyun oldular. Geri döndüler. Oğul sağ böyrüyle atasına dayaqlanıb sol yanını qaldırdı. Cins şalvarına taxdığı cib telefonunu yerinden çıxarıb şellene-şellene, yayxana-yayxana haraynansa, kimiynense danışdı. Telefonu Yerine taxdı. Ata oğluna her gücüyle dayaq durub gedirdi. Sazını qoltuqlayırdı. Qenfeyi şalvarını çekirdi. Xrom sapoqlarının içine girib nazilen çeyirtkesayaq ayaqlarını dolaşdıra-dolaşdıra ağzıyuxarı dırmanırdı. Qımışmağı da boynunun dalından bilinirdi...

İkimertebeli. Beşmertebeli.

Nikolay evlerinin arasından çıxıb işıqfora teref yol aldım. Üzülünceye qeder paltar iplerinin bir ucundan yapışıb divara asıllı durmuşdum. Bele bir dözümün qarşısında çıxdığım küçedeki bütün işıqforların yaşılı bir köpüye deymezdi...
***
Xaqani küçesiyle qaçırdım. Her yerde yaşıl, yaşıl... Maşın tıxacına çatanda qandım ki, dalımca düşen yoxdu. Kimin mennen ne işi? Tıxaca lap direndim ve lap durdum. Menim de eylenclerim varmış. Varmışsa neyime gerek, lenete gele bilerse gelsin bu eylencleri ve men de qarşımdakı avtomobilin dal qapotuna atlanım. Sonra bir ayağımı maşının damına çatdırdım. Gerek sürüşmesin, gerek arxa şüşeye deymesin, sındırmasın. Gören olmasın...
Maşının damına atlandım. Damda başqa menzere var! Duruxdum. Etrafda maşın damları ve maşın antenaları göz çekince uzanıb gedir. Ağaclar çetirinde yolun geriye ve qarşıya uzunnaması görünür. Qanqala benzer işıqforlar durub...
***
Menim duruxmağa haqqım varmı? Yox, özüme başqa bir sual vermeye gerek duydum: "Menim duruxmamağa haqqım varmı?" Menim qeddimi düz tutmağa ve kefim gelince qaçmağa yolum ve imkanım var. Burda artıq haqqın var, yoxdu, keçmir. Qabaqda müxtelif markalı maşınlar: sovet maşınları, rus maşınları, alman, yapon, koreya, fransız maşınları... İşıqforun yaşılına baxmayaraq heç kes terpenmir. İşıqforların arasında, altında, her yerinde, boş bir qarış da görünmür: hamısı tıxac ve hamı sakitce durub gözleyir...
***
Antennalara deyib keçdikce arabir FM-lerin cır seslerini eşidirdim. Dayandım ve bir antennadan yapışıb qulaq verdim. Hardansa, Ezizbeyov terefden gelenler var. Yollar bağlı olacaq, belke de bir neçe gün. Hardasa canlı yayım var: adamlar kameralara, mikrofonlara düzülübler. Men Xaqaninin qurtaracağında, sağındakı TV-studiyanı xatırladım. Orda menim yaxın dostum işleyir. Qaçdım, işıqforun yaşılındakı maşınların da belini adladım, sekiler de doluydu. İndi TV binasının girecek qapısını axtarırdım, aşağı, yanlara baxırdım. Qapıların birinde sivişib içeri gire bildim.
***
Dostum meni tanımadı. O, canlı yayımın aparıcısıydı. Belke de buna göre, belke de men onun xetrine deydim, işini pozmaq istedim. Heç sesimi de eşitmedi. Neyime lazımdı, geri qayıdım, harasa çıxmaq, nese demek. Sadece, burda - pillekende oturub qalmaq rahatdı. Maşınların damı ve sonsuz işıqforların yaşılı daşlıq-qemberlik kimi bir yoldu. Ayaqlarımın altı ağrımır, yorulmamışam, ezilmemişem. Sadece üreyim sıxılır. Damların üstüyle yerimekden bezmişem.
***
Pillekenlerde oturdum. Stalin binasının pillekeninde. Bir mühendis mene demişdi ki, beşmertebeli stalinkaların çoxu ikimertebeli nikoloyevskilerin üstünde tikilib, bilirsenmi. Dedim, yox. Dedi bil. Dedim, gürcü köpeyoğlu...

2000