I. Vitrin

Üstüme transformasyon qurğu quraşdırıldı. Bu defe yeriyen adamın beyninde işlemeliydik: kellenin içinde. Şüurda qeyde alınmağa macal tapmayan ve birbaşa kellenin içindeki başqa bir ünvana - altşüura atlanan, sonradan da haralarasa ötürülerek itib-geden "perdearxası duyğular"ın transformasyonu baş tutmalıydı. Bax bele bir qeliz mesele. Amma, axıra qeder telimata qulaq asmalıydım...
Qurğunu geydim. Qurğunu mene berkiden oğlan azerbaycanca başa saldı ki telimatdan çıxmamalıyam. Bu, çox vacib meseledi. Qapalı yerlere girmemeli, şübheli obyektlere (adamları deyir) yaxınlaşmamalıyam.
Baş nezaret ofisinin seyf qapısı arxamca taqqıldadı. Kilidlendi. Hele pillekenleri düşüb qurtarmamış da içeride fikirleşirdim ki, bu alçaqlara bax, isti otaqda oturub meni ekranda görecekler. Bele çıxır, men marionetkayam...
Qurğunu berkiden oğlan mene teskinlik verdi:
- Pulun artığlamasıynan çatacey, day-day...
Qurğunun işine isti otaqdakı ekipaj nezaret edirdi. Başıma bir hadise gelse, küçede menimle tutaşan olub-elese de merkezde oturanlar kömeye gelmeyecekdiler. Birden ağlıma geldi ki, bu binamuslar üstüme öyretme adam da sala biler: qurama bir hal yaradıb ölüm hadisesi-zad töreder: fürsetde hemin meqamı qeyde alar, sonra öz agentleri yeter, apparatı alıb iter... Amma qurğunun juçokları menim onurğama, şapkamın altından beynimin her terefine, şalvarımın içinde cinsi orqanıma, qarnıma, üreyimin yanlarına, şah damarımın üstüne bağlanmışdı. Vaxt lazımıydı ölünü soymağa. Men onlara diri lazımam! Menim dirimnen xeyir götürsünler, ölümü neynirler? Üstümdeki qurğuya yazılan ne vardısa, merkezi apparatda da qeyde alınırdı. Ölsem, üstümdekini ona göre götürmeliydiler ki, eşyayi-delil olmasın. Qerez, meni öldürüb aradan çıxmaq helem-helem asan olmayacaq... Hem de, sonradan menim beynimi de şifrelemeliydiler...
Bir neçe ildi, ecnebi şirketler bizim şehere axışır. Açığı, bir az acığa düşmüşem. Onların getirdiyi ötürücünün saxtalığını üze çıxarmaq namine qurğunu axıracan daşımaq hevesindeydim. Hem de pul qazanıram.
Qurğunun qulaqcıqlarını taxdım. Qeribe sesler eşidirdim. Bu seslerin arasında merkezi offisdeki danışıqlar ve menim bedenimden, kellemden gelen uğultular vardı. Eslinde, bütün saxtalıqlar (eger bele bir şey vardısa) indi menim beden-ünvanıma yazılırdı. Men uğultulardan qanırdım ki, qurğu bir duyğuyla başqasını qarışdırır, qurğu heyecanlanır ve ötürmeleri düzgün kodlaşdıra bilmirdi. Duyğular hüceyrelerin reaksiyasını işıq süreti ile geride qoyub qabağa ve arxaya qaçışırdılar. Bunlar beledir: kim insan duyğusuyla oynaya biler, o da ola, menim üstümdeki transformasyon, zavallı qurğu... Ele dolaşığa düşürdü ki, az qala özü çaşıb qalırdı. Ve mence, qurğu özü de könüllüce duyğuların telesine girib ağlına ne geldi yazırdı...
Qerez, cehenneme ki!
* * *
Onu tanıdım. Şehere çıxmağı menimçün hadise deyildi. Vur-tut bir tablosu barede izahata qulağ asmışdım. Eseri sergilenen gün boynunu büküb qalereyanın küncüne sığınmışdı. O vaxt onu öyrenmek marağım vardı. Etrafda baş verenler barede ne fikirleşdiyini bilmeliydim. Bele puç adamlar var axı: özlerini düşkün ve miskin aparırlar, eslinde hansısa kitabdakı illüstreleri yaşamaqdan xoşlanırlar, özleri de bir köpüklük olmur...
O, heç vaxt bilmezdi, bundan evvelki gezintisi texminen ne vaxt olub. Yediyini yadından çıxarar. Onun dünyasındakı ölçülere göre, meişet meselelerini yadda saxlamaq ucuz ve uzaq bir şertdi. Keçmişden ise yalnız kesikler xatırlana, yadda qalarsa, o kesiklerin teessüratları tezeden yaşana bilerdi ve bu yaşantı geleceye bağlı deyildise, ölüdü, demeli, esl keçmiş deyil... Bu fikir de esasen onun deyildi, onun carçılarınınkıydı. Üç cavan kişi. Carçılar sergi salonunda onun "Adsız" tablosu boyunca gezib uzun-uzadı izahat verdiklerine haqq-zad almırdılar. Yapışmışdılar ondan, özü qalmışdı qıraqda, susurdu, guya bu nese bir ustadıydı-filan. Allah bile, aralarında ne vardı... Vur-tut birce eseri sergilenmişdi ve bu eser bütün salonu tuturdu. Uzun, qalereyanın divarlarının ten ortası boyunca, eni, çox olsa, otuz santimetr, uzunluğu gözqaraldan: rulon kağızı kimi evvel yere serirdiler, camaat yerde bir baxırdı, sonra divarboyu qaça-qaça eseri açıb tezce yapışdırırdılar ve geri atlanıb dururdular, camaat divarda da baxırdı. Sonra özleri de yaxınlaşanlara yaxınlaşırdılar ve sanki eser barede danışmırdılar, car çekirdiler. Eserde ne: bir nar ağacı, bir üzüm tağı ve pillekenler. Bu nar ağacının ve üzüm tağının budaqları bağırsaq kimiydi, üst plandan görünen heyetin içindeki pillekenlere sarılır, divarları deşir, o biri heyete, o biri heyete ve o biri heyete keçir, heyetlerin divarı boyunca qaçır, herlenir, tezeden başlanır, tezeden delib deşirdi. Belece, eserde eyni nar tağları ve eyni üzüm tağları gezişir, herlenib tezeden gezişirdi...
* * *
Onun yaşadığı çardaqdan (orda bir neçe defe olmuşdum) şeherin içalatı, bağırsağı görünürdü. Üzü qeddenmiş küçelere tekce onun oturduğu tualetin nefesliyi açılırdı. Ordan sesler dolurdu, külek vıyıldayırdı. O öz eserinde xaosu tesvir elemişdi; bilmirdin dolambac heyet pillekenleridi, rengi qaçmış ve qartmaq vermiş eyvanlardı, yoxsa nar ve üzüm tağlarıdı-nedi. Bu eserdeki pillekenler de, içeri heyetler de bağırsağa benzeyirdi...
O, ayda-ilde bir ya şehere çıxar, ya çıxmazdı. Şeherin qarnında baş verenler 3-4 ay sonra ona çatırdı. Oxunulan, dinlenilen ne vardısa tüpürmüşdü. Kimse otuzdurub deye bilmezdi ki, gel, eşit, sene filan hadiseni danışım. Onun yeniliklerden zehlesi gedirdi. Men bu vecsizliyine göre ona paxıllıq elemekden çatdıyırdım. Amma o her zaman gelecekden danışa bilirdi: nece bilirdi bunu? Herçend, o menimçün menevi ölçü ola bilmezdi ve mence, o ele de böyük senetkar olmamalıydı. Sadece, özünü gicliye vurmaqdan lezzet alırdı. Hetta qadından imtina etmeye qeder. Onunçün qadın getirirdiler: men de getirmişdim, özleri de gelirdi, lap ele telebe ressam qızlar... Bilende ki, ona qadın getirmek isteyirler, - men az qala yere girdim: - ele bilirdin, onu elektrik stulunda otuzdurub canına tok buraxırlar...
* * *
Sergi salonunun bir-iki addımlığındakı bilgisayar vitrininin qarşısında dayanmışdıq. İkimiz de sakitce vitrine baxırdıq. Vitrinin üstündeki reklam işığına ve o biri sekiden düşen işıqlara da baxırdıq. Benövşeyi, narıncı, yaşıl, göy, qırmızı reklam işıqları bilgisayarların etrafında yanıb- sönürdü. Birden menim qulaqcıqlarım daha tez xışıldamağa başladı, merkezdeki sesler söndürüldü, yalnız küt impulslar qaldı. O mene cumdu: meni vitrinin iri şüşesine çırpdı. Meni emelli-başlı ora çırpdı ve sütunların arasına girib burnunu sildi, itdi...
Men onun dalınca qaça bilmedim ve serildiyim yerde - şüşe qırıntılarının içinde qaldım. İki nefer sütunların arasından sakitce mene yaxınlaşdı, qurğunu astaca üstümden çıxardılar ve qoluma girib meni maşına qoydular.
* * *
Seherisi, men onu ofisde bir küncde oturub güle-güle danışan gördüm. Aydındı, biz ikimiz de eyni işi görürdük. Hetta onun selahiyyetleri daha üstündü. O, ecnebilerle ingilisce danışırdı. Men bunu bilmirdim. Kontraktdan imtina etmekçün sağdakı otağa keçdim.

II. Sitrus

-...Sizin sifetiniz qafamı qabar eleyib. Vallah, yuxumda görürem gözlerinizi, qoyun işimizde olaq...
- Noolar ki... menim gözlerimi bir vaxtlar görseydin... qarı neneni bağışla... senden geden quruş-muruşdu...
- Men o quruş-muruş dediyini axara getirenecen... Qarının üzünde saysız qırışlar vardısa da gözlerinin işığında, bir yaxşı baxsan, yorğalığını tergitmekde olan qoca atın parıltısı vardı. Bele atlara hamının yazığı gelerdi... Qarı piştaxtasına göz qoyduğu qafqazlının qınağına geldi:
- İtil, Allah xetrine...
Ve sonra qafqazlı bu bazarda ve bundan qıraq dünyada neler olduğundan xeberli olduğunu göstermek, bu arada da Afrikadan, ya Amerikadan getirilmiş etiketli ecnebi meyvelerini teriflemekle yanaşı, yarı rus, yarı öz dilimizde qarıdan da danışdı: - Kosıginin meşuqesi olub, yaman arvaddı, dilenmeyine baxma. Kişi ölürmüş bununçun...
...O biri, qarabirçekli qarı bayaqdan bizi marıtlıyırdı. Ve hardansa, müharibe qaçqınlığından iri şeherin bazarına yaxın illerde geldiyiydi. Yaxınlaşıb, Qafqaz şivesiyle "bizim qarı"nın elinden yandığını dedi; donquldandı, "qoca ifritenin başını ayağının altına qoymaq" istediyini söyledi. "Bizim qarı" da yan almışdı, amma hele ki susur ve yüngülce tebessümle özünü o yere qoymamağa çalışırdı. Biz kababçün donuz etlerini ellemeye başladıq, yene qarılar müxtelif semtlerden yan aldılar. Eslinde, onlar geyim-kecime baxıb yaxınlaşırdılar. Ve adamın sifetinin en xırda cizgisni de tuturdular: zeif bir nöqte axtarır, mehz o nöqteye zerbe endirmekçün meqamı buraxmaqdan qorxur ve her zaman gözlerini adamın sifetinde gezdirirdiler. Ve başını aşağı sallasan da, bu qarılar bazardan çıxanacan çenenin altında olacaqdılar... Biz başımızı aşağı saldıq. Qarabirçek axır dile geldi:
- Senin vaxtın çoxdan çatıb... Kosıginden savay min kişinin altında yatmısan. Yaramaz qancığ, heç kesi işlemeye qoymursan, yığmısan oğlanları boğaza...
"Bizim qarı"nın gözleri doldu, üzünü qırağa tutub axır dillendi:
- Siz adamları dinc buraxın, Allah xetrine, niye siz mene nifret edirsiniz, niye?!
"Bizim qarı" ağladı ve dönüb getdi. Qırımımızdan söhbete ilgili adamlar olduğumuzu gözü yemişdi. Bazardan çıxhaçıxda bizi yaxaladı. Kosıginin neter kişi olduğundan danışırdı, deyirdi ki, siz bu ifriteye inanmayın, men onun meşuqesi olmamışam, ölürdü menimçün, ele men de... ayaqlarımın suyunu içmeye hazırıydı, qırağa baxmırdım, gözleyirdim, nese onunla qovuşmağıma bir qapı açılacaq, Kosıgin menim olacaq... neynesin, belede meşuqe saxlaya bilerdin, Kremlde hamı bu işle meşğuluydu, amma ikinci arvadın olmayaydı gerek. Men de arvad ola bilmedim, lenete gelsin, o quruluşu ki, meşuqeni arvad elemeye qoymur. İndi azadam, ondakı cavanlığım indi olsaydı, arvad olmadığıma yanmazdım, gezerdim özümçün... İndi bax üstünde nefsim qalır, axı lap qıt vaxtı men bu meyvelerin içinde yaşamışam...
* * *
Az sonra Yeni Arbat küçesiynen şütüyürdük, maşınımızın baqajı sitrus meyveleriyle dolu...

III. Kesik

Teatrın bütün küt qapıları şimala baxsa da, dar ve hündür işlek qapısı üzü qerbeydi. Şer qarışanda gelirdim. Menim vezifem axşam saat 6-dan sonra telefona cavab vermek ve aktyorların paltarını asılqana götürmeyidi. Hele görmedim ki, bir aktyor birce eşyasını asılqana versin...
Qapının üstündeki sema dikine, qıraqları iti bir kesik kimi görsenirdi. O kesikden şervaxtı qarmaqarışıq, irili-xırdalı ulduzlar doğurdu. Axşamçağı aktyorlar içeri geldikce boyunlarının ardındakı ulduzlardan xebersiz kimi o qeder çerenliyirdiler ki, bezirdim; bir gözüm ulduzlarda olurdu. Bir defe hemen sema kesiyinden teyyarenin keçdiyini gördüm. Teyyare kesiye ulduz sepeleyib keçdi. Ulduzlar kesik boyunca tökülüb itdiler. Dondum: kimseye göstermeye macal tapmadım. Men teyyareni pambıq dermanı sepeleyen görmüşdüm, bu defe ulduzuydu!
Aktyorlar mene inanmadılar. Paltarlarını asılqana vermekdense menim fantaziyalarıma gülürdüler. Teatrın dramaturquna da demişdiler, birce o menimle bu barede danışdı...

IV. Bunker

Qız lazer printerin üstünde oturub ayaqlarını qucağındakının qurşağına sarımışdı. Eyninde qara, qalın kabluklu tuflisiydi. Herden elini qurşaqdan çekib kompütere sürtürdü. Oğlan kobud çerçiveli kompüter bunkerinin penceresinden küçeye ve binaya gelen yola baxırdı: orda da eyni cür qalın armaturdan, eyni naxışlı hasar vardı. Gelenler o hasardan içeri keçir ve binanın başına fırlanıb arxa podyezden girirdiler. Bayaqdan bir cüt abırlı nişanlının geldiyini görürdü: onları tanıyırdı, indi onlar herlenib gelecekdiler ve bunkerin demir qapısını döyüb bir xeyli dayanacaqdılar, abırlı-abırlı baxıb gözleyecekdiler, qapıya, gözlüye bir xeyli şübheli-şübheli nezer salıb gedecekdiler. Nese duyacaqdılar ve bu barede bir-birine heç ne demeyecekdiler. Oğlan elinin ucunu kompüterin mausuna uzatdı, lazer printer işe düşdü, elebil teyyare qalxırdı. Sonra tam sakitlik çökdü, prosessor bu sakitlikde astaca öz işindeydi, oğlan arabir qızın ehtiraslarından ayrılıb prosessorun üzücü sesine qulaq verirdi, elebil böyük bir avialaynerde, göyün neçencise qatında demir qefesin, bunkerin içinde gedirdiler...
Qız elini pencereye uzatdı, kaktusu özüne teref dartıb tikanlarından yapışdı, kaktusu bedenine sancdı, ağrıdan özü de inildedi, ayaqlarını bir az da berk sıxdı ve bayıldı...

1996-1997