19
Kişilerdeki kolektif vicdan, kolektif bir değer yargısıydı. Tekil dönem içindeki gruba bağlılık içinde bir vicdan çıkar mıydı? Pek sayılmaz. Yine bir gruba bağlılık çıkardı. Totem dönemdeki kolektif işleyişe bağlı totem kardeş bilinci içindeki özlen oluşan vicdan bile, grubu dışına değil grubu içine dönük değer yargısı olan bir vicdandı.

Vicdan, kolektif olup biten durumların kolektif işleyişe göre olup olmadığını tartmakla (kıyaslamakla) başlayan kolektif özneli bir anlayıştı. Haldeki olmuş bitmiş olan, zaten dün, önceki gün, daha önceki gün vs. olmuş bitmiş olandı.

Vicdan kolektif bir alan etkisiyle eş anlı başlayan yansımayla oluşan öznel bir değer yargısıydı. Vicdanında içinde kolektif alanın kişilere baskı ve basıncı da vardı. Ortaklaşa bir sosyal mem olmakla, sosyal mem ile sosyal memin kişiye yansıması da vardı. Sonuçta bu vicdan da sağlasan ve üreten ilişki içinde grubuna dönük bir bulunçtu.

İlk vicdani algı içindeki denge kalıbı şuydu. Grup eyleminin yine gruba göre ortak yararı olan eylemler olmasıydı. Denge buydu. Zahmetin de rahmetin de grup kişileriyle paydaş ılı" olduğu görüngüsünden oluşan bir bulunçtu.

Totem alan içinde ve ittifak içinde, paydaşlara göre olan ya da "paydaşlık bilincini oluşan anlayış bulunçtu". Bir grup buluncunu oluşan bileşenler içinde grup emek gücünün harcanma süresi ile o emek gücü süresi içine katılan kişilerin sayısı yeni kıyasla yeni bir buluncun değer yargısı olacaktı.

Yani bulunç; gruplar arasıydı. Kendi grup vicdanını oluşan değer yargıları içindeydi. İlk grup bilinci olan bulunç; şimdi gruplar arası kıyasın değer yargılarına çevrilmişti.

Yeni bulunç içindeki gruplar; grubun karşı gruplar emeğine oranla, kendi harcadığı emeğin niceliği ve niteliğiyle, yine kendi harcadıkları emek-zaman süresini denkleştirme içinde oluyorlardı. Gruplar arası emeği denkleştirmede grup vicdanı kılı kırk yarıyordu.

Köleci sistem açık seçik ve somut ilişkiler üzerine herkesle başlayan ve sonuç yararı da zararı da herkesle olan kolektif vicdandaki grup emeği dağılımını görmezden gelmekle işe başlayacaktı.

Herkesle birlikte başlayan kolektif alan, köleci sistem içinde hayali bir El ’in mülkü olmuştu. Seçilmiş kişiler yararını gözeten El mana anlayışı, kendisini kolektif vicdanın somut gerçekleri üzerinde başlatamazdı.