YUNUS SÜTUNUNDAN İSSOS HARABELERİNE BÜYÜK İSKENDER’LE SEYAHAT
Kemal Düz
Ayna İskenderun Kültür Sanat Derneği Başkanı
e-posta: kemaldz@hotmail.com

İskenderun’dan çıkınız. ‘Kral Yolu’nda, Adana istikametinde gidiniz. Denizciler çıkışı Sarıseki girişinde, yolun deniz tarafında burunda, antik bir sütun kalıntısı göze çarpacaktır.
Bakımsız, taşları oraya buraya serpiştirilmiş bir kalıntı. Hiçbir tanıtıcı levha ve yazının bulunmadığı bir yığıntı. Bu kalıntıların esas ana bölümü askeri birliğin içinde olmalı, çünkü dikkatlice bakılacak olursa, yukarılarda bunun devamı olduğu izlenimi verecek surlar ve burçlar görülmekte. Amanoslar’ın tepelerinden denize kadar uzanan kale görünümlü bu taş kalıntıların altında bulunan bu sütunun bulunduğu dar geçit ve Belen Geçidi, Kral Yolu’nu Antakya’ya bağlayan bölgede; tarihinin her döneminde önemli olaylara tanıklık etmiştir: İşte Yunus Sütunu için anlatılan efsane:
Yunus Peygamber bir gemiye biner. Gemi giderken büyük bir fırtına çıkar. Gemi fırtınada hiç ilerleyemez. Çekilen kürekler boşunadır. Yunus Peygamber denizcilere; "Ben Tanrının buyruğuna uymadım. Başınıza gelen bundan, tüm bunların sebebi benim. Beni denize atın" der. Onu karaya çıkarmaya çalışırlar, ama kürekler çekilemez. Gemideki suçlunun kim olduğunu anlamak için kura çekerler. Kura, Yunus'a çıkar; bir daha çekilir, gene Yunus'a çıkar. Son defa çekilir; Yunus'a çıkar. Yunus denize atlar/atılır; fırtına durur. Onu denizde dev bir balık yutar. Yunus balığın karnında karanlıklar içinde, Tanrıya yakarır. "Senden başka ilah yoktur. Seni bütün noksanlıklardan tenzih ederim; ben gerçekten sana haksızlık edenlerden oldum" der. Balık kırk günün sonunda, onu karşı kıyıya çıkarır. İşte efsaneye göre, balinanın Yunus Peygamberi karaya çıkardığı yer; Sarıseki ile Denizciler arasında, ki metruk sütun kalıntılılarının olduğu bu yerdir. Bölgenin önemi sadece anlattığımızla sınırlı değildir. Anadolu’yu Suriye’ye bağlayan en önemli geçitlerden de biridir, bu anlattığımız geçit.
Çok az geçit veren Amanos Dağları’yla( Nur Dağları) çevrili, bereketli toprakları bulunan Kilikya Ovası Ahameniş ( Pers İmparatorluğu) hazinesine büyük gelir sağlıyordu. İssos, Dörtyol’un kuzeybatısında, ilkçağda deniz kıyısında idi. Kalıntıları höyük durumundadır. İskender burayı bir kaleye dönüştürmeye karar verir. İskender Makedonya’dan M.Ö. 334 baharında ayrılır. Pers tarafı da, hazırlıklara başlar. M.Ö 336 yılında tahtı eline geçiren III Dareis, Akamenid devletinin başındadır. İskender, Parmenion’u Suriye’ye giden Kral Yolu üzerindeki geçitleri tutmaya görevlendirir. İssos civarında Pinaros(Deliçay) suyunun denize döküldüğü alanda ise Dareios’un Pers Ordusu bulunmaktadır. Kendisi de daha sonra deniz kıyısı boyunca güneye doğru ilerler. Belen geçidi yanındaki kıyı geçinden üç mil uzaklıktaki Myriandros’a gelir. Tarih, İ.Ö: 333’ün Kasım ayının ilk günleridir. Fırtına ve yağmur, İskender’in Ordusunu Suriye’ye ovasına geçişine olanak vermez. Ancak Perslerle karşılaşmaya çok istekli olduğu halde bir sonbahar fırtınası yüzünden harekete geçemez. İskender, Perslerle dar bir kıyı şeridi olan İssos da karşılaşmak ister. İskender gelmiş olduğu noktada, Yunus Sütunları’nın, kanatlarını da körfez ve Amanos Sıradağları’nın koruyacağı bir şekilde konuşlandırır. Persler, Belen Geçidi’ne kadar yolu takip etmeleri durumunda İskender’le dar sahil şeridinde karşılaşacaklar ve sayılarının etkisi azalacaktır. Hangi ordu diğerinin seçtiği noktada savaşı göze alabilirdi ki. İskender’in asıl ordusu Dareios’un komutasındaki Pers ordusuyla karşılaşmadan önceki geceyi, geçitlerin en dar noktası olan Yunus Sütunları’nda geçirdi. Ertesi sabah buradan kalkarak İskender, Ordusuyla Pinaros’a alır Persler Amanoslar’dan denize akan birçok ırmaktan biri olan Pinaros( Deliçay)’un güneyinde savunma pozisyonu almışlardı. Savaş, Yunus Sütunları’nın 15 kilometre kuzeyinde, ovanın oldukça dar, yaklaşık 4 kilometre genişlikte olduğu savaş alanının denizden dağların eteklerine Kuruçay dolaylarında yapılır. Bu arazi Makedonlar için uygundu, Pers kuvvetleri ise sıkışmıştı. Süvari sağda, deniz kıyısında sıkışmıştı, paralı askerlerden oluşan piyade birlikleri ise hat şeklinde Amanos eteklerine kadar uzanıyor ve dik açı çizerek Makedon kanadını içine alıyordu.
Myriandros adını taşıyan sahil yerinde, adını yaşatmak için İskender, İskenderun şehrini kurdu. Bu savaşta İskender; 500, Persler 100.000 asker kaybetti. Bu büyük meydan savaşından sonra, İskender’e ‘Büyük’ ünvanı verildi. İşte böylesine tarihin seyrini değiştiren olayların geçtiği yerde, ne yazık ki en ufak bir tanıtıcı levha bile bulmak mümkün değil. Alman düşünce adamı ve yazar Goethe’nin ünlü bir sözünü aktarmak istiyorum burada: “Üç bin yıllık tarihi ile hesaplaşamayan günübirlik yaşıyor demektir.” Günümüz insanı bırakınız üçbin yılı, yakın zamanları bile sorgulamaktan çok uzak şimdilerde. Bu da bizi ekonomik ve siyasi hangi çıkmazlara doğru sürüklüyor. Bunu kestirmek oldukça zor. Oysa tarih tarih; aynı, sadece zaman değişiyor. Nasıl ki güneş hergün doğar ve batarsa, nasıl ki yağmur aynı biçimlerde başlar ve biterse tarihin her dönemi de bir şekilde aynı yöntemi uyguluyor. Doğanın deneylere ihtiyacı yok. O bildiğince yapıyor, yapacağını. Oysa insanoğlu hep başkasına benzemek uğraşında çoğunlukla.
Bu konuları araştıran Üniversitelerde bölümler var, Kültür Bakanlığının müdürlükleri ve yetkilileri var. Bu kadar tarihi ve doğal zenginliklere sahip bu bölgeye istenildiği gibi turist gelmiyorsa bunun nedenlerinden biri de bu ve benzeri eksiklikler olmalı. Merkezi idare ve yerel yönetimler de bu konuya sıcak bakarlarsa gelişmişliğin sadece fabrikalarla sağlanamayacağını kültürel, doğal ve tarihsel değerlerle tamamlanacağını ve böylece tarihi varlıklara da katkı da bulunacaklardır.

İSKENDERUN’DA TARİHSEL ADLAR

İskenderun’da Hatay’da sayısız yer adları vardır ki, isimlerini tarihin derinliklerinden alırlar. Biz burada birkaç ismi nerden geldiğini etimolojisini yazacağız. Bunu geliştirmek mümkün.
Akdeniz’in suları sadece Afrodit’i köpük köpük kabarcıklarından nasıl kıyıya atmışsa, bu bölgenin düşünce üreten okulları antik çağda Antakya Ekolu olarak anılsa da, bütün bunlar denizle kucaklaşan İskenderun’suz olursa bir ayakları hep eksik kalacaktır:
Bac: Önceleri uyrukların hükümdara vermesi gereken para ve armağan denen ‘baj’ sözcüğü bazen çeşitli vergi türlerinden sözedilirken, hatta “gümrük vergisi” olarak kullanılsa da; mali bir terim olarak özel bir anlam içermeyen ve genel olarak “ vergi” anlamında kullanılan bir sözcüktür. Horasan’dan Balkanlara kadar uzanan değişik bölgelerde kapsamı, oranı ve türleri bakımından farklı biçimlerde uygulanmıştır.
Çöl beyi:17 inci yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı iç bünyesinin bozulması sonucunda binlerce köy harap bir durumda bulunup ahalisi tarafından terk edilmişlerdi. Gerek bu hususa hal çaresi olmak ve gerekse hala Anadolu ve Suriye’de konar – göçer hayat yaşamakta devam eden ve zaman zaman yerleşik halka büyük zararlar veren aşiretleri yerleştirme ve iskan etme devlet adamları tarafından düşünülmeye başlanmıştı. Devlet tarafından kontrol edilmesi zor olan şaki gruplarına ve Suriye’deki Arap bedevilerine karşı bir emniyet unsuru olarak set vazifesi görmelerini sağlamak için tasarlanmış iskan hareketlerini fiilen idare eden, bu işle vazifeli 1691 yılında Arap aşiretleri için kurulan bir takım memurlardan birisi de Çöl beyi’dir. Halep civarında bulunan Arap aşiretlerine hükümet tarafından tayin edilmiş, onların zabtırabt altına alınmasına ve diğer hususlara, aynı zamanda meydana çıkan, yol kesen eşkıyayı ortadan kaldırmakla sorumlu tutulan kimsedir. İdari bakımdan Rakka valilerine bağlı olduğu halde yıllık tahsisatlarını Halep mukataası malından almaktadırlar. Çöl beyi yahut çöl hakimi olarak da anılırlar.
Atik: Kölelerin azat edildikten sonra bırakıldıkları yer anlamına gelmektedir.