İslam’ın tek kaynağı Kuran, insanları doğruya iletmek için aklı kullanmaya davet ederken, bir yandan da geleneksel anlayışları sorgulamayı öğütler. Bu bağlamda, elçiler tarih boyunca halklarını, mevcut geleneklere, batıl inançlara ve toplumda hâkim olan yanlış anlayışlara karşı uyandırmış ve onlara akıllarını kullanmalarını önermiştir. Kuran, özellikle insanları düşünmeye, akıl yürütmeye ve yerleşik inançları sorgulamaya çağıran ayetlerle doludur. Ancak, tarih boyunca karşılaşılan en büyük engellerden biri, insanların geleneğe olan bağlılıkları olmuştur. Geleneksel değerler, dini bir doğruluk olarak kabul edilse de Kuran, dini geleneklerle değil, yalnızca vahiy ve akıl ile anlamamız gerektiğini vurgular.
Kuran, insanları sürekli olarak düşünmeye, akıl kullanmaya ve tüm varlıkları inceleyerek Allah’ın yaratışındaki hikmeti kavramaya çağırır. Kuran’da bu düşünceyi destekleyen birçok ayet bulunur. Örneğin, "Yoksa bundan önce onlara bir Kitap verdikte ona mı tutunmuşlar?" (Zuhruf, 43:21) ayeti, toplumsal geleneklerin bir kaynağa dayandırılmasının, doğruluğu ve geçerliliği tartışılabilir kılacağını belirtir. İnsanoğluna sadece atalarından miras kalanları sorgulamadan kabul etmelerinin yetersiz olduğu anlatılır.
Kuran, akıl ve vicdanın rehberliğinde dini anlamayı önerir ve aklı kullanmayanların, gerçeği göremediklerini ifade eder. "Hakkında bilgin olmayan şeyin ardına düşme çünkü şunlar kulak, göz ve kalp ondan sorumludur." (İsra, 17:36) ayeti, insana bilgi ve akıl ile doğruyu arama sorumluluğu yükler. Allah’ın verdiği akıl, doğruyu bulmada bir rehberdir ve bu akıl, ancak Kuran’ın öğretileriyle doğru şekilde yönlendirilebilir. Kuran’ın akıl ve vicdan yolunu önerdiği açıktır. Buna karşın, insanlar genellikle geleneksel inançlarına, babalarından öğrendiklerine ve toplumdaki yaygın görüşlere dayalı olarak yaşamaya devam ederler.
Gelenek ve din arasındaki sınırların belirsizleşmesi, özellikle halk arasında dinin doğru anlaşılmasını engelleyen bir sorundur. Kuran’a aykırı gelenekler, zamanla dini bir norm haline gelir. "Hayır şüphesiz biz babalarımızı bir din üzerinde bulduk ve şüphesiz biz de onların izleri üzerinde doğru yolda oluruz derler." (Zuhruf, 43:22) ayetinde, atalarına dayanan geleneklerin doğru kabul edilmesi eleştirilir. İnsanlar, akıl ve vahiyden daha çok, geçmişten gelen uygulamalara yönelmişlerdir. Elçiler, bu tür geleneksel inançlara karşı gelerek, insanları doğruyu bulmaları için akıllarını kullanmaya çağırmışlardır. Ayrıca, geleneksel düşüncenin savunucuları, genellikle atalarının yaşadığı şekilde yaşamanın doğru olduğunu savunurlar. " Ve aynı bunun gibi senden önce de bir kasabaya uyarıcı gönderdiğimizde onların lüks içinde yaşayanları biz babalarımızı bir din üzerinde bulduk ve biz de onların izlerini takip ediyoruz dediler." (Zuhruf, 43:23). Ancak elçiler, bu yaklaşımı reddederek, "Ben size atalarınızı üzerinde bulduğunuz şeyden daha doğrusunu getirmiş olsam da mı?" diyerek, gerçek doğruyu arama çağrısında bulunmuşlardır. Ancak bu çağrı çoğunlukla reddedilmiş ve toplumlar eski geleneklerine sıkı sıkıya bağlı kalmıştır.
Günümüzde, gelenekçilik ve muhafazakârlık, çoğu zaman dindarlıkla özdeşleştirilmiştir. İnsanlar, dini pratiklerini çoğunlukla geleneksel uygulamalarla ilişkilendirirler ve bu gelenekler bazen Kuran’ın öğretilerinden sapmalara yol açar. Kuran’ın öğrettiği din ile halk arasında yaygın olarak uygulanan dini pratikler arasında ciddi farklar bulunmaktadır. "Ve her ümmet içerisinden onların canı üzerine bir tanık getireceğimiz gün seni de Müslümanlara her şeyi açıklayan, doğru yolu gösteren, merhamet ve müjde olarak indirdiğimiz bu kitapla bunların üzerine tanık getireceğiz." (Nahl, 16:89) ayeti, Kuran’ın her şeyi açıklayan bir rehber olduğunu belirtir. Kuran’a dayanmayan ve geleneksel kaynaklardan türetilen dini görüşler, İslam’ın özünden sapmalar oluşturur. Hadis kitapları, ilmihal kitapları ve mezhepler, Kuran’ın öğretileriyle çelişir.
Kuran’da, dini dogmalara ve hurafelere dayalı bir yaşam tarzı yerine, akıl ve vahiy ışığında bir hayat sürülmesi gerektiği vurgulanır. " Onlar sözü dinlerler ve onun güzel olanına uyarlar işte onlar Tanrı'nın doğru yola ilettiği kimselerdir. Ve işte onlar akıl sahipleridir. (Zümer, 39:18) ayeti, doğru yolu bulmanın akıl ve vicdan yoluyla olacağını ifade eder. Kuran’a karşı çıkanlar, genellikle geleneksel inançlarını savunur ve bu inançlara dayalı bir dini yaşam biçimi oluştururlar.
Kuran, dini anlamada tek kaynağın kendisi olduğunu açıkça belirtir. Kuran’ın dışında hiçbir ek kaynak, dini anlamda yeterli olamaz. "Ve sizin babalarınızın O'nu bırakıp başka isimlerle isimlendirip taptıklarınız indirilmemiştir. Onların Tanrı hakkında hiçbir delili yoktur. Hüküm yalnızca Tanrı'nındır. O kendisinden başkasına tapmamanızı emretmiştir. İşte doğru din budur ama insanların çoğu bilmezler." (Yusuf, 12:40) ayeti, Kuran’ın dinin tek kaynağı olduğunu ve başka hiçbir öğretiye dayanmanın doğru olmayacağını ifade eder. Bu bağlamda, İslam’ı anlamak için Kuran’a başvurulmalıdır. İslam, yalnızca Kuran’ı rehber alarak doğru bir şekilde anlaşılabilir.
Kuran’ın temel öğretilerinin dışındaki geleneksel öğretiler, Kuran’a ters düşer. Örneğin, bazı geleneksel uygulamalar, Kuran’da açıkça bulunmayan hükümlere dayandırılabilir. "Rabbinin Kitabı'ndan sana vahyedileni oku O'nun sözlerini değiştirecek yoktur. Ve O'ndan başka sığınılacak kimse bulamazsın." (Kehf, 18:27) ayeti, Allah’ın kelimelerinin değiştirilemeyeceğini belirtir. Mezhepler ve gelenekler, Kuran’ın öğretilerini değiştirir ve onlara eklemeler yapar. Bu nedenle, İslam’ın özünü anlamak için Kuran’a başvurmak esastır.
Kuran, insanları doğru yola iletmek için aklı ve vahyi kullanmaya davet ederken, geleneklerin bazen doğruyu engelleyen bir faktör olabileceğini gösterir. Geleneksel inançlar, Kuran’ın öğretileriyle çelişebileceği gibi, insanların dini anlamada daha dar bir çerçeveye sıkışmalarına da yol açabilir. İslam’ın doğru anlaşılabilmesi için Kuran’ın rehberliğine başvurulmalı, geleneksel pratiklerin Kuran ile uyumlu olup olmadığı dikkatle incelenmelidir. Bu süreçte, akıl, vicdan ve vahiy, insanın doğruyu bulma yolunda en güvenilir kılavuz olacaktır.