Yazılarımızı çok daha geniş bir hedef kitleye ulaştırmak için kontrollü bir dille yazı yazmak oldukça önemli.

Şimdilerde giderek daha fazla oranda ‘makine çevirisi’ kullanır olduk. Gerek Babil Türk sitesi yardımıyla olsun, gerek Google Translate yardımıyla olsun, çoğu yabancı dildeki siteyi anlayabiliyoruz artık. Aynı şekilde, bizim Türkçe yazdıklarımızı da yabancıların okuyabilmesi için, yazılarımızı BabilTurk ve Google’ın doğru anlayıp çevirebileceği bir biçimde yazmamız önemli. Aksi halde bu makine tercümesi metinleri okumak zor olabilir.

İleride belki bu makine çevirileri çok daha kaliteli olacak, ama o an gelene kadar makine çevirisi kalitesini arttırmak için yapabileceğiniz bazı şeyler var.

Düşünce basit: ‘duru dil’ / ‘kontrollü dil’ denen yazı yazma ipuçlarını kullanarak yanlış çevirileri ve garip cümlelerden oluşmuş sonuçları epeyce azaltabilirsiniz.

Peki ‘duru dil’ ile ne demek istiyoruz? Aslında bir yazarın yazısına düşünce çorbası değil de hassas bir aletmişçesine yaklaşmasıdır sadece. İyi teknik yazarlar zaten böyle yöntemler kullanırlar: yazılarını standartlaştırır, basitleştirir, düzeltir ve kısaltırlar.

Açıkçası, her dil kendine özgü bir dizi kurala gerek duyar. Ancak, yine de çoğu dünya dili için geçerli olan çekirdek bir kurallar dizisi de vardır…



1. İmlânızın doğru olduğundan emin olun. Örneğin Babil Türk online bir yazım denetimi aracı sunuyor. Benzer şekilde OpenOffice veya MS Word de F7 tuşu ile çalışan yazım düzeltme özelliğine sahipler.


2. Sade bir dil kullanın. Örneğin …

   Doğrusu: arabayı sürün

   Yanlışı: motorlu aracın pedallarını tepikleyin


3. Yaklaşık 25 veya daha az sözcükten oluşan kısa cümleler kurun.


4. Her tümce yalnızca bir kavram açıklasın. Örneğin…

   Doğrusu: Açık ve sade yazmak makine çevirisini daha güvenilir yapar. Güvenilir bir çeviri daha kolay anlaşılır olacaktır.

   Yanlışı: Açık ve sade yazış makine tercümesini daha güvenilir kılar ve haliyle bu daha kolay anlaşılır olacaktır.


5. Yazarken, düzgün ve tamamlanmış, tam tümceler kurun. Örneğin…

   Doğrusu: Kahvenize süt tozu da ister misiniz?

   Yanlışı: Süt tozu?


6. Benzer düşünceleri anlatırken tutarlı bir dil kullanın. Örneğin…

   Doğrusu: Yağmurluyken, işe araba ile giderim. Güneşliyken, işe bisiklet ile giderim.

   Yanlışı: Yağmurluyken, işe araba ile giderim. Güneş ışıldarkense, velespitimle varırım işime.


7. Zamirleri kullanmaktansa isimleri tekrarlayın. Örneğin…

   Doğrusu: Mektubu göndermeden önce mektuba bir pul yapıştırın.

   Yanlışı: Mektubu göndermeden önce ona bir pul yapıştırın.


8. Pasif, edilgen, devrik tümce biçimleri yerine, aktif tümceler kurun. Örneğin…

   Doğrusu: Babam size bir bayram kartpostalı yollayacak.

   Yanlışı: Bir bayram kartpostalı size yollanacak.


9. İsimleri belirtmek için “bu”, “şu”, “o”, “böyle”… gibi gösterme sıfatlarını kullanın. Örneğin…

   Doğrusu: Bu arabayı alın.

   Yanlışı: Arabayı alın.


10. Karman çorman bir biçimde yazmayın! Cümlelerinizi mantıklı, aşamalı bir biçimde oluşturun. Örneğin…

   Doğrusu: Halınızı temizleyip tozlarını almak için bir elektrikli süpürge kullanın.

   Yanlışı: Bir elektrikli süpürgeden yararlanarak, ki halı temiz olsun diye, tozları üstünden çekebilirsiniz. (Hmmmm. Halı süpürülecek yani…)


Lütfen bunların yalnızca kılavuz amaçlı olduğunu hatırda tutun: Bu tür katı kurallar kimi yazı tarzları için uygun değildir. Örneğin edebiyat, tekdüze bir yazı tarzı sevmez. Bunlar şiire veya yaratıcı reklam metinlerine de uygulanamaz. Ama zaten bu tür metinleri de gerçek çevirmenlere çevirtmek gerekir, makinelere değil.

Dolayısıyla, “duru dil”, “kontrollü dil” özellikle teknik yazılarda çok işe yarar. Örneğin bir web günlüğü yazısına, teknik bir açıklamaya veya çabuk tüketilecek teknoloji haberlerine oldukça uygundur.

Bu önerileri akıldan çıkarmadan, seçici olmak kaydıyla çok başarılı makine çevirisi sonuçları elde edebilir, yazdıklarınızı Türkçe bilmeyen dünyanın geri kalanına da doğru bir biçimde ulaştırabilirsiniz.


Bu yazı aşağıda kaynak kısmında belirtilen “Writing for translation” adlı yazının genişletilmiş ve ülkemize uyarlanmış bir çevirisidir.

İlker Fıçıcılar
4 Şubat 2009



Kaynak:
* “Writing for translation”, Mloovi Blog, 4 Şubat 2009,http://blog.mloovi.com/2008/12/writing-for-translation/

Ek bilgi:
* “Controlled Language for machine translation”, Uwe Muegge, 4 Şubat 2009, http://www.muegge.cc/controlled-language.htm
* “Babil Türk”, http://www.babilturk.com/
* “Google Translate”, http://translate.google.com/
* “Dil Üzerine Yazılar”, http://diluzerine.wordpress.com/
* “Çevrilebilir Yazı Yazmak”, http://diluzerine.wordpress.com/2009/02/04/cevrilebilir-yazi-yazmak/