1981 ve 2005 Türkçe Öğretim Programlarında Kullanılan Gözlem Tekniği Üzerine Kısa Bir Bakış

Gözlem, bir kişinin diğer bir kişi veya olay hakkında, duyu organları yolu ile bilgi edinme yoludur (Atılgan ve Diğerleri, 2006:178). Gözlem yöntemini daha geniş bir ifadeyle “gezi, gözlem ve inceleme” olarak adlandırmamız daha uygun olacaktır.
Türkçe dersi sadece bilgi dersi değil, aynı zamanda beceri dersi olduğu için gözlem, Türkçe dersinde sık kullanılan bir yöntemdir. Her iki programda da öğretmenler tarafından kullanılabilirliği yüksektir. Değerlendirmede ölçme araçları, tarafsız olma açısından önemlidir. Gözlem tekniği, 1981 programında çoğunlukla sistemsiz olarak uygulandığı için tarafsızlığı tartışılır. Ancak 2005 programında, gözlemde kullanılan formların değerlendirmenin güvenirliğini artıracağı düşünülmektedir.

1981 programında gözlem tekniği, öğrencilerin ders içi ve ders dışındaki davranışlarını esas alarak kullanılmakta olup “sözlü notu” ve “davranış notu”nun verilmesinde değerlendirilmektedir. 2005 programında ise sözlü notu yerine “ders içi performans değerlendirme” konulmuştur. Büyük oranda sözlü notu ile ders içi performans değerlendirmesi örtüşmektedir. Ancak şunu da unutmamak gerekir ki kırtasiye işleri öğretmen için ek zahmet getirecektir. Bu nedenle öğretmenlerin formları kullanmasında katı kurallar olmamalıdır. Ayrıca formların içeriği de öğretmenin gerekli değişikleri yapmasına imkân vermelidir. Çünkü programlar ülke geneli için hazırlanmaktadır. Ülkemizin coğrafi-sosyal-ekonomik ve eğitim durumunu göz önünde bulundurduğumuz zaman, gözlem kıstaslarının değişmesi çok normaldir.

2005 programında, Türkçe dersinde öğretmenler, öğrenciler hakkında ayrıntılı, kapsamlı ve uzun bir sürece dayalı olarak, doğru ve çabuk bilgiler sağlamak ve öğrencilerin sınıf içi katılımlarını ne derece kazandıkları hakkında bilgiler elde etmek için doğrudan gözlem yöntemini kullanabilecekleri belirtilir(Türkçe Programı, 2006:210). Bu bağlamda 2005 Türkçe programında öğretmenlerin gözlemlerini değerlendirebilmeleri için kendilerinin gözlem formu oluşturabileceği, programda verilen gözlem formları, kontrol listeleri ve dereceli puanlama anahtarını uygulayabilecekleri belirtilir.

Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgi edinilmesini sağlar. Öğretmen öğrencilerin (Türkçe Programı, 2005:329);
•     Metinde geçen olaylar, şahıs ve varlık kadrosu, yer ve zamanla ilgili sınıf içi tartışmalara katılımlarını
•     Grup çalışmalarına ve tartışmalara katılımlarını
•     Dinleme, okuma, konuşma, yazma becerilerini uygulamalarını gözlemler.

Öğretmenin yapacağı gözlemde dikkat etmesi gereken noktalar da vardır. Her yöntem ve tekniğin olduğu gibi gözlemin de artıları ve eksileri vardır. Öğretmen öncelikle gözlemi yaparken tarafsız olmalıdır. Ayrıca gözlemin amacını, ölçütlerini önceden belirlemelidir. Aksi durumda gözlem amacından uzaklaşabilir. Gözlemi yapan öğretmen gözlem sırasında önceden geliştirmiş olduğu ya da önceden geliştirilen gözlem formları, kontrol listeleri ve dereceli puanlama anahtarını hazırda bulundurmalı ve gözlem sırasında notlar almalıdır. Öğretmen kendi açısından gözlem formlarını incelediğinde bir daha değinilmesi gereken kazanımları görebilmektedir (Türkçe Programı, 2006:210).

Gözlemlerde kaydedilebilen kendiliğinden davranışların her zaman karşımıza çıkması mümkün olamamaktadır. Bu durum gözlem tekniği için bir dezavantaj olarak belirtilmektedir(Atılgan ve Diğerleri, 2006:179). Olumsuz yanını ise şöyle belirtebiliriz (Kahraman ve Diğerleri, 2004:27);
•     Zamanı boşa harcamamaya dikkat edilmeli,
•      Yeterince önlem alınmazsa disiplini sağlamak zorlaşır.
•      Katılımın gereğinden çok olması durumunda gerekli verim alınamaz

1981 programında değerlendirmede esas olan düşünce “sonuç”tur. Ancak 2005 programında ise daha çok “süreç” önemlidir. Bu nedenle gözlem tekniği 2005 programında daha çok önem kazanmıştır. Gözlem, öğrencinin gelişim sürecinin takibini yapmaya ve öğrenci hakkında daha sağlıklı karar vermeye yardımcı olacaktır.
Derslerde değerlendirmeye azami önem gösterilmelidir. Çünkü bir eğitim öğretim yılında, öğrencinin gelişimine dikkat ederek hem eğitim hem öğretim yapılır. “Eğitim”in yapılıp yapılmadığının sonuçları da “gözlem”le daha iyi görülecektir.

Ahmet Çaylar
Kaynakça
1.     Yard. Doç. Dr. Hakan Atılgan, Dr. Adnan Kan, Dr. Nuri Doğan; Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Anı Yayınları, 2006, Ankara
2.     Mehmet Kahraman, Aziz Kılınç, Musa Şenol, Anadolu Yayıncılık, Mart 2004
3.     2005 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6.7.8. sınıflar), MEB, 2006 Ankara
4.     1981 Türkçe – Yazı Programı 6-7-8, Milli Eğitim Basımevi, 2000, Ankara