Totemin düzenlenir bir düzenletim yasası olması atalar eliyle yapılan bir anlama ve anlatmaydı. Bir grup aitliği olmakla grup kişilerindeki bu tutum o totem ilkeye inanmayı ve imanı etmeyi gerektirmeden kendilik bir sosyal tutum içinde olmasının belirmesiydi.

Totem yasalar kadim yasa ya da kanun-ı kadim oluşla bilinirdi. Temeli ortaklaşmaydı. Ve kişilerin birbirini birbiri gibi gördükleri totem eşler olmakla düzenlenişler içindeki ilkelerin grubunu ortaklaştırmasıydı. Oysa ön ittifakı dönem; uzun süren tek düze totem dönem algısına göre değişmeyi ve yeniden, yeniden düzenletişi ele alan yapılardı. Bu nedenle çok sıklıkla ön ittifaklar yapılıyordu.

İlahi dönemle ilahlar, ortaklaşma ve ortaklaştırma esaslı totem yasayı farklı totem gruplar arasında bağ ve inşa ettirmelerinin bizatihi (kendileri) olan grup aitlikti takdircileriydi. Her bir inşacı totem grup temsilcileri, kendi kararlarının kendi grup takdirleri oluşla; düzenlenim ve düzenletim yapanlardı.

Yani ilahlar kendi üzerlerine kendi eylemli sözün sahibiydiler. Ve kendi üzerlerine kendi eylemlerinin uygulayıcısıydılar. Etki olan ve edilgen olan takdir sahipleri, ilah oluşla anılıp söylenirdi. Melezlerde ilahların melez çocuklarıydı. Ön ittifakın ilahları; ilahlarını totemce ve kültürce saygılıyorlardı.

Bu nedenle ilahi dönem bizatihi ve defacto (fiili) olan düzenleşimle ve düzenletim içinde bulunulan durum olmakla inanma ve iman etme gibi dini bir boşluk devinmesi henüz oluşamamıştı. İlah olan grup temsilcisi kişiler kendi grubunda ve ittifakı içinde; saygı görüyor, farklı gruplarla birlikte yaşayıp; cinsellik dahil her tür temaslarını farklı gruplar temasıyla yürütüyorlardı.

İlahi dönem imanı bir ilaha iman olmayıp gruplar arası sözleşmeye imandı. Ve her bir ittifak grup kişileri bu deklarasyonu öğrenip, andı söylemekteydi. Çünkü her biri bir ittifak kararını alan totem grup kişileri; kült merkezinde hep birlikte gruplar arası ortak karar aldılar. Hep birlikte ortaklaşa alınan bu kararlar her bir grubun kendi kararı gibi hıfzedilip; andı içilip; deklaresi yapılıyordu. İttifak iman buydu.

Bu nedenle kendi eşiti olan farklı totem grupların; gruplar arası ittifak temsilcileri olmaları nedenle kendisi ilah olan ilahların, bugünkü anlamıyla ilaha (kendilerine) imanı olmazdı.

Köleci dönem ortaklaşmayı fesheden yeni bir düzen ve düzenlenim ilişkisi olmakla farklı bir mana söylem oluşun düzen ve inşasıydı. Bu anlayışın temeli şuydu; ön ittifakın zenginliği ve servetleri; Mamon’undu. Mamon mal mülk sahibiydi. Böylece Mamon'du servet ve zenginlik üzerindeki mal mülk sahipliği nedenle grup emeği ve grup sahipliği yıkılıyordu.

Totem dönem kadim yasa mana anlayışına sahipti. Ön ittifakı dönem ittifakı büyüten her bir katılımla sık sık yeni temaslar nedenle yeni katılımcılara göre yeni yeni kaide kural söylemek zorundaydı. Köleci dönemde zorunlu oluşla köleci düzene göre yeni şeyler söylemenin değişme ve dönüşmesi içindeydi.

Ne var ki Mamon'du köleci ilişkili mal mülk sahipliği olmayı ön gören yasayı ilkten (ezelden) beridir böyle oluşla ve asla değişemez oluşla, söylemekle; imanı anlamda köleci mülk ilişkisinin kadimi yasa olduğunu söylüyordu. Fiiliyatta değişiyor ama değişmeye göre ortaya koyduğu "anlayışı" kadimi yasa sayıyordu.

Mamon mülkünü ve malını; dilediği gibi dilediği kişiye vermeyi de vermemeyi de ve az vermeyi de takdir ederdi. Ön ittifaklar; totem mesleklerine değin biriken mal varlıklarını zenginlik oluşla ortaya koydular. Gruplar arası farklı kültürler sentezini de uygarlık oluşla ortaya koyan ilahlar; bilmeden yavaş yavaş köleci döneme göç etmenin zihinsel ve zihniyeti geçiş döneminin hazırlıklarını da yapıyorlardı.

Böylece Mamon; ön ittifakın zenginlik kaynakları olan servetine ve teknik teknolojik kültürel uygarlığına el koyup el koyduğunun sahibi olup; sahibi olduğunu da seçilmiş kişilerine o kişilerin ilahı oluşla veriyordu. Mamon bu malı mülkü eşitsiz dağıtmakla kalmıyor; bu keyfi takdirin ezelden (önceden) ebede (sonsuza) dek değişmez olmasıyla bunun bir kadimi yasa olduğunu da söylüyordu.

Köleci dönem içinde mülkiyetçi Mamon’a karşı ilahlar, ortaklaştıran ön ittifakın bilinciydi. İlahlar, Mamon karşısında giderek lokalize oluyordu. İttifakın ilahı grup ilahı oluşun bilincine doğru geri çöküş yapıyordu.

Köleci dönem evlilik, miras, aile gibi mülkiyete değin zorunlu olan kendi kurumlarını ve kurum ilişkileri hukukunu ortaya koydu. Ön ittifakla gerileyip kişilere göre kaybolan totem bilinciydi. Köleci-mülkiyetçi döneme göre gerileyip kişilere göre kaybolan ilahtı ön ittifaklı grup bilinciydi. Böylece köleci dönem içinde olması gereken tümeli ilahtı anlayışlar; aile ve kişi ilahları olmanın bilinci oluşla sistem içine çöküyordu.

Rızk; Mamon'un kişilere verdiği mala-mülke dek varlıklar olmakla; yiyecek içecekti. Mamon herkese mal mülk vermemişti. Bu nedenle mal-mülk ve rızk sahibi Mamon herkesin Mamon'u olamıyordu. Hele de fakirlerin kölelerin Mamon'u hiç değildi.

Efendiye mal-mülk rızk veren Mamon; mal-mülk vermediği nasipsiz kölelere de gidin rızkı verilenlerin rızkı içinde nasibiniz olan rızkınızı arayınız (yani çalışınız) diyordu.

Bu nedenle eski ilahi düzen; yeni köleci düzenin açlık ve sefaleti karşısında, köleci anılarıyla birlikte sentezlenişle çok uzak geçmişin tatlı cennet anılarını oluşma yolundaydı. Bu tür köleci deklarasyon sistem dışında Mamon gibi bir mana anlayışına biat etmekle, yeni yeni din ve dinin iman kurallarını oluşuyordu.

Yoksul kesim olan ezilenlerin, Mamon'a sahip çıkmamaları; mal mülk sahibi efendilerin hışım ve tepkisine neden oluyordu. Efendiler Mamon'du öğretiyi köleler arasında zorla yayıyorlardı. Mamon’a iman demek; köle oluşun ve zenginliğin karşı konulmaz bir Mamon'du takdir olma anlayışına boyun eğmenin imanıydı.

Köleye hiçte yararı olmayan Mamon'du ittifakın zulüm ve zor kullanıcı baskısı karşısında kişiler kendi dışındaki efendilere, dilleriyle bu takdire âmin (kabul ettik) diyordular.

Dışında Mamon'du takdiri kabul edişle âmin diyen kişiler, kendi içlerinde komünal dönemi vaat eden eski ilahlarına olan imanı söylüyorlardı. Böylece köleler Mamon karşıtı yoksulların ilahi ilan manaya iman etmekle mal mülk sahibi efendilere göre bir çeşit münafıklığı ya da iki dilliliği ortaya koyuyordular.

Artık Mamon harici bu kişisi ilahlar, ön ittifakı ilahta yansısalar da, ön ittifakın ilahı değildiler. Çünkü yoksulların ilahı olan fikir içinde eşitsiz takdirin kabulü olan öngörü yanında yoksunluğu duyulan şeyin sadaka, zekât himmet vs. gibi tasadduk edilme hayali kadar öte dünyada bunlara kavuşulması kurguları da çok öne çıkıyordu. Bu dünyadaki yoksulluk ve mutsuzluk; öte dünyada zenginlik ve mutluluk olacaktı!

Yoksulların ilahı inancı Mamon'a karşı zihniyet olmakla, Mamon'un firen hareketiydi. İbrahim ve İbrahim'in atalarının kişi ilahları ve aile ilahları vardı. İbrahim'in ilahı; İbrahim’e Mal Mülk vaadiyle; İbrahim'e bir göç olayı yaşatır.

Ugarit ve Nuzi metinleri bu kabil süreçlerin yüzlerce binlerce yıllık süreçler içinde pekişen ortak akıllarla nasıl inşa olduklarının ipuçlarını ele vermektedir. Yakup, dayısından böldüğü malla kaçarken karısının (Rahel'in) kaçırdığı TERAFİM; Yakub'un dayısının (Laban'ın) kişi sel Rabbi ve kendi ailesinin, aile ilahıdır (tanrısıdır).

İbrahim'in rabbi olan, Yakub'un rabbidir. Ve rabbi Yakub'a "Ben Beyt El'im" der (ben El'in evinde olanım). El, Mamon'un ilk biçimi olan mal mülk sahipliği olan Kenan ilahıdır. İbrahim'in ve Yakub'un El için diktiği taş, El için bir evdir (yağ dökerek kutsama ve El'i anmadır).

İbrahim'in hayli askeri (300 askerlik) gücü vardır. Kendi rabbini bu güçle, zorla çevresine kabul ettirir. Böylece çok sonraları savaş ve talanla hem çok mülk edinir (El Baal'i İbrahim'e çok mal vermiştir).

Hem de İbrahim'in El'i olan Rab anlayışı çevre İsrail soyunun sentezi olmasındaki çok önemli katkıya hayli ön ayak olmuştur. Bu şu demek İbrahim'in tanrısı (El-Baal olan rabbi), önce İbrahim (Awram)soyunun yani Yakup'la beraber sonradan da giderek İsrail'in Rabbi olan YEHWE veya Yehovadır. Yani İbrahim'in El-Baal olan Rabbi İsrail soylu sentezi olacak milletlerin Rabbi olmakla; sentezi olan İsrail in Yehova’sı olmuştur.

İsrail’in yehovası öyle bir yayılma ve şiddet uygulamaktan yana ki, İsrail'i talanla ya da ganimetle gani gani mala Mülke boğar. Yehova, Yahudilerin dışa karşı olan bir tutumla ve Yahudilerin mal mülk köle edinme öç hırsıyken; kendi içlerindeki yoksulluğa, sefalete karşı Rab, Elohim’dir. Rab Yehova ve Rab Elohimdir.

Elohim’ci anlayış; Yahudilerin kendi içlerinde kendilerine çok acıyan; esirgeyip bağışlayan; dulları ve yetimleri, çaresizleri görüp gözeten bir ikili anlayışın ürünü olan (plural) yapıdır.

İbrahim'le sözleşme yapan İbrahim'in tanrısı; yaratılış 17-4 İbrahim'e hitaben "Birçok ulusun babası olacaksın" der. 17-5 "Seni bereketli yapacağım. Soyunda uluslar doğacak. Soyunda krallar çıkacak" der.

Yaratılış 17-7 "Senden sonra senin soyunun da tanrısı olacağım" der. Yaradılış 17-8 "Kenan ülkesini, sana ve senden sonra da soyuna vereceğim" der. Bu arzı Mevut olan ülkünün ilk şekli ve giderek biçimlenmesi olacaktı.

Değerli Muazzez İlimciye Çığ "her ne kadar İbrahim'in rabbi İbrahim'e mülk vereceğini söylediyse de karısı Sara öldüğünde İbrahim, onu gömecek bir mezar kadar toprağa bile sahip değildi" der. "Daha sonra Hititli Efron'dan bir tarla satın alarak İbrahim eşini, Hebron karşısında Makpela Mağarasına gömüyor" der. Bkz. M.İ Ç: İbrahim peygamber.

Mamon bir tekillik değildir. Köleci sistemle birlikte her zamana göre; her köleci ittifaka göre; birbirine karşıt bir belirmedirler. Bu süreci bu tür seyreden anma oluşla kutsal metne geçmiş diyaloglarından minicik bir iki örneğini buraya aldım.

Mamon; mal-mülk sahibi olmakla, kulu olan kişilere rahmet etti. Kişi tanrısıydı. Özel mülkçü inşa içinde kişilere mal-mülk vermesi yanında, merhametli bir rab olmakla da biçimlendi. Bu biçimlenişin, çok kısa bir sosyal evrimini yazdım. Kişi tanrısı olmakla beraber giderek aile, millet tanrısını da oluşan Mamon'un; adım adım biçimlenmelerinin eski ahit sayfalarındaki bir iki anılışlarını belirttim.

Bu biçimlenişler milletlerin özelinde oluşan Mamon'un ilk prototipidirler. Köleci döneme geçiş içinde ve köleci dönemin akabinde Mamon’un çeşitli inşayı oluş biçimlenmelerini anlamak için Eski ahit sayfaları içinde gezilmelidir.

Kişi ve aile Rabbinin, tarihi oluşma serüvenini ve İsrail'in millet olmayı oluşması içindeki Mamon’un biçimlenmiş olan şeklini belirtebilmek için kutsal ibareleri alıntıladım. Ugarit, Nuzi ve Enuma Eliş vs. metinleri bu bağlamlarıyla hayli ilginç olmağa, çok açıktırlar.