Pir Sultan'ın 1510-1514 yılları arasında doğduğu sanılmaktadır. Asıl adı Haydar olan Pir Sultan,Sivas'ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır bucağına bağlı Banaz köyündendir.

Pir Sultan çocukluğunda çobanlık yapmıştır;şiirlerinde bu yaşayışının etkisi rahatlıkla görülebilir. Gençliğinde Batinilik temelinde tarikat eğitimi almıştır. Bu noktadan sonra Pir Sultan,yaşamıyla inancını birleştirmiş,halk için mücadele eden biri olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu'nun başında bulunduğu Anadolu'da belli bir sınıfın egemenliği vardı. Halkın bazı kesimleri şağılanmış ve yönetim dışı bırakılmıştı. Devlet yöneticileri,daha çok devşirme kapıkulu ocaklarının seçkinlerinin girebildiği Enderun'dan sağlanmaktaydı. Bu dönemde,İran devletinin başında Şah Tahmasp bulunuyordu. Şah Tahmasp,diğer Safevi hükümdarları gibi Türk/Türkmen kökenliydi. ve Anadolu Alevi Türkmenlerinin Osmanlıya karşı mücadelelerine destek veriyordu. Bu sebeple Aleviler,Şah'ı bir kurtarıcı olarak görüyorlardı. Pir Sultan bir çok şiirinde bahseder Şah'tan. Osmanlı yönetiminin Pir Sultan'ı hain olarak kabul etmesinin nedenlerindendir Pir Sultan'ın Şah'a yakınlığı. O dönemlerde Osmanlı yönetimine karşı bir çok Alevi isyanı olmuştur. Temelde toplumsal yapının bozukluğundan kaynaklanan bu isyanlarda kırk bin Alevi öldürülmüştür. Ancak burada bu isyanların nedenini vurgulamak gerekir. Bu noktayı aydınlatmada Atilla Özkırımlı'nın şu sözleri faydalı olacaktır:"Osmanlı dönemindeki Alevi ayaklanmalarının bir fesat hareketi ya da mezhep çatışması olamdığı gerçeğinin açıklanması gerekmektedir. 1511-1517 yılları arasında Alevi Türkmenlerinin önderlik ettiği ayaklanmalar temelde toplumsal-ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktaydı". İşte böyle bir ortamda doğmuştur Pir Sultan geleneği. Ezilen,sömürülen halkın yanında egemen ideolojiye bir başkaldırıdır Pir Sultan şiirleri. İnancın,birlik ve beraberliğin,eğitliğin ifadesidir Pir Sultan felsefesi. Ölümünden çok sonra halkın ağzından derlenmiş şiirlerdir bunlar. Pir Sultan,tekrar dirilir halk ile bu şiirlerde. "Söyleyene bakma söyletene bak demekle bizim halkımız halk şairlerimizin sırrını çözmüştür. Halk şairi gerçekten halkın şairi isa,neyi kendisinin neyi halkın söylediğini hiçbir bilgin ayırdedemez."(1) Önemli olan nokta şudur:Şiiri kim tarafından yazıldığı,derlendiği değil;şiiri söyletenin ne olduğudur. İşte Pir Sultan şiirleri hem o dönemin toplumsal-ekonomik durumunu yansıtmakta hem de insanlığa dair her şeyi içeren bir bütünlük içindedir.

Pir Sultan'ın şiirlerinde doğa sevgisi görülür çoklukla:"Bir Ortaçağ şiirine doğa ne kadar girebilirse,Pir Sultan'ın şiirine de o kadar,belki çağdaşlarından biraz daha çok girmiş,girebilmiştir."(2) Koyundan kuzudan söz ederken Pir Sultan,aslında Anadolu köylüsünün de kendisidir:

Koyun gelir kuzusundan adı yok
Sıra sıra küleklerin südü yok
Kuzusuz yaylanın hiçbir tadı yok
Gel koyun meleme vazgel kuzudan.

Çocukluğunda çobanlık yapmış olan Pir Sultan bir şiirinde de öküzü kutsallaştırıyor. Sabahaddin Eyüboğlu'nun belirttiği üzere "Öküz üstüne söylenmiş sözlerin belki en güzeli" olan bu şiir söyledir:

Öküzün damını alçacık yapın
Yaş koman altına kuruluk serpin
Koşumdan koşuma gözlerin öpün
İreçberler hoşça görün öküzü.

Pir Sultan,insanın insana kulluğunun hiçbir türlüsüne boyun eğecek yaratılışta değildi. Bu yüzden,halkı ezen,hor gören Padişah'a karşı Şah'tan yana olmuş ve bu duruşu O'nun hain ilan edilerek idam edilmesine sebep olmuştur. Bundan sonra halkı için ölen Pirlerini,halk daha çok bağrına basmıştır. Pir Sultan'da olan halkta,halkta olan Pir Sultan'dadır. Pir Sultan,bu durumu şu dizeleriyle ifade etmektedir:

Ben Musa'yım sen Firavun
İkrarsız şeytan-ı lain(*)
Üçüncü ölmem bu hain
Pir Sultan ölür dirilir.

Bu açıdan Pir Sultan'ı halkın kolektif bilincinin giydirdiği kişiliklerin yaratıcısı olarak görmek ve şiirleri Pir Sultan'ın değil "Pir Sultan Şiirler" olarak görmek daha uygun olacaktır.
Halkı isyana teşvik ettiği,halkı uydandırdığı için hain sayılan Pir Sultan 1590 yılında Sivas'ta Deli Hızır Paşa tarafından asılmıştır. Pir Sultan'ın darağacına giderken dahi inancına bağlılığı halk yoluyla şöyle dillendirilmiştir:

Kadılar müftüler fetva verirse
İşte kement işte boynum asarsa
İşte hançer işte kellem keserse
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan.

"İnsanı,insanlığı hor gören bir devlete başkaldırıyordu Anadolu halkı Pir Sultanı ile,suçsuz insanları bile asıp kesen saraya:

Bir suç için ademoğlu asılmaz

diye sesleniyor,sevgisizliğin asık yüzlü,acı dilli sözcülerine:

Ademoğlu bir acaip nesnedir
Muhabbeti tatlı dille çevrilir
İnsan olan gelir nura çevrilir.

diyerek sevgi dersi veriyordu."(3)

Günümüzden uzun yıllar önce yaşanmış bu haksızlıklar,isyana dönüşmüş ve binlerce insanın öldürülmesiyle sonlamıştır. Hakkını aramayı,eşitliği,özgürlüğü istemeyi bir isyan saymıştır o dönemin yöneticileri. Ancak,hiçbir şey çözülebilmiş değildir. Tek çözülebilen -en azından çözülebilmesini umut ettiğimiz- şiddet,baskı,zulüm var olan sorunu çözmeye değil daha da büyütmeye yarayan insanlık dışı bir yöntemdir. İnsanlık hakkını arayan insanlara karşı,yine insanlar tarafından sürdülmesi kaçınılmaz olan bu mücadeleler sürecektir kuşkusuz. İnsanlık adına,insanlık için Pir Sultan'lar ölüp ölüp dirilecektir.








(1) Eyüboğlu Sabahaddin,Erhat Ezra,Başgöz İlhan,Özkırımlı Atilla:"Pir Sultan Abdal",İstanbul,1997.

(2) a.g.e.

(*) Lanetlenmiş,kovulmuş.

(3) a.g.e.