Mevlana hz'lerinin en büyük hayranlarından biri de Molla cami hz'leridir. Öyleki" Peygamber değildir ama kitabı vardır" diyecek kadar metheder. Mesnevi'yi de en iyi anlayanlardan biridir şüphesiz. O'na göre Mesnevi'nin anahtarı ilk iki beyitidir.
Bu yüzden Mesnevinin ilk iki beytini"Şerh-i Dü Beyt"(iki beytin şerhi )eseri ile açıklar.

Molla cami'nin bu eseri, Mesnevi ile aynı vezinde yüz onbeş beyitten meydana gelmiştir. Ancak molla Cami: "Bu cürretinden dolayı hem utandı hem kınandı. Bu yoksul kendi kabahatinin özrünü kendi dilemektedir." diye yaptığı şerhten dolayı özür beyan eder.

Molla cami'nin bu eserini üç asır sonra hoca Neş'et "Nayname" adlı eseriyle Farsçadan Türkçe'ye tercüme eder. Hoca Neş'et bu tercümeyi, Gülşeni Tekkesi'nin Şeyhi Said efendi'nin, "...Kalpleri perişan eden şerh gelinini, bilgi odasında rumi süsü ve türk edası ile cilvelendirsin. Böylece bu gelin yedi kat süsle yedi cennetin peri yüzlü hurilerini kıskandırsın" talimatı üzerine yapmaya mecbur kalır.

Molla cami hz'leri'nin şerhine dönersek, önce ney'in sufi ıstılahındaki karşılığını şöyle açıklar:

" Ney'in kendisinden ve bütün halktan fani ve Allah ile baki olup, fenafillah ve bekabillah basamağına çıkmış erenlerle ilgisi vardır. Bu yüzden erenlere isim yönüyle 'nay' denir.' Nay' kelimesi Farsça'da olumsuzluk bildirir ve yok anlamına gelir. Fena erbabı da kendi varlıklarından bütünüyle yok oldukları için onlara 'nay' denir. Bu benzerlikten dolayı aşıkların sultanı Mevlana hz.(k.s) kendisine ve emsali olan zatlara nay adını takar ve şöyle der:

"Dinle neyden, nasıl hikaye eder.
Ayrılıktan nasıl şikayet eder"

Molla cami hz. iki beytin şerhine şöyle başlar:

"Nay kimdir, nay o kimsedir ki daima şöle der,
Ben öncesizlik denizinin dalgasından başka bir şey değilim."

ve;
"Nay gibi ben de kendi varlığımdan sıyrıldım.
Allah'tan başka durumumu bilen yok." diye devam eder.

Şerhin devamını okumak isteyenlere bir bilgi; eser günümüz türkçesine çevrilerek Timaş yayınlarından,"Sufi Kitap" serisinden yayınlandı.

BU ESER DEĞERLİ SEMERKAND DERGİSİNDEN AKİF GÜLER EFENDİ'NİN YAZISINDAN ALINTIDIR. ALLAH HEPSİNDEN RAZI OLSUN AMİN.