Аслан Гулийев
Телевизийон мусабикасы
Кыз анъак ъещрайы эцллери сечийорду, эцллери еле сечийор, айырыйорду ки, санки щалчайа илме вуруйорду. Кюй кызларына мехсус айдын, саделювщ бакышлары варды. Щер ъещрайы эцл тапанда ушак киби севинийор, эюзлеринин деринлийинде щефиф бир кцссе ъанланыйорду.
Кардеши: Шунлардан да эютцрцн, - дийе ал кырмызы эцллери кыза тереф ителеди.
Кыз бир анлыьа ел саклады, лечеклеринде шещ дамъылары олан лалелере бакыб эцлцмседи, башыны йырьалайыб йениден ъещрайы эцл актармаьа башлады. О исе езаблы дцшцнъелерден цзцлцйорду, бура эеленде йол бойунъа азы йцз кез кардешинден насыл пара истейеъейини тасаввцр елемиш, щер дафа да ону щаъелет тери басмышды.
- Йакин пара ичин эелибсен? – кардешинин сеси ону щайалдан айырды.
- Ще, - деди, севинди, кардеши ону пара истемек езабындан щилас елемишди.
- Ийиди, щер щалда, йокса кардешин олдуьу йадына дцшмезди. Оланым шуду, - щирсле масанын цзерине бир ченэе пара атды. – Бен шурда пара кесмийорум. Беш курушлук шей сатмак ичин бир саат чене дюйцйорум. Боьаза киби боръ ичиндейем. Бир дцшцн де…
Айаьа калкды: - Лазым дейил, - деди, - верерсен боръларына.
- Вессалам, сюз демели дейил, елинден бир иш эелмийор, анъак форсун адам юлдцрцйор. Ики елин, ики эюзцн вар, кимден ескиксен? Йокса еле билийорсан йаздын, куртарды, ишлерин дцзелеъек? Эелиб сени щеликоптерле апаръаклар? Ъибине пара салаъаклар? Апармайаъаклар, щич арабайла да! Щич щарайа апармайаъаклар, шекини вур! Щеликоптер севдасыны кафандан чыкарт!
Тцкандан чыкды, ону такиб елейен тиканлы сюзлерден ити аддымларла узаклашыйорду, санки аркасынъа дцшцб ковуйордулар. Сюзцне бак, щеликоптери нереден уйдуруйор? Йаралы йерини билийорду. Кендисини меземметлийорду, билийорсан ки, адам сени санъыр, зещирлейир, лап еле дцз де елийор. Сенсе сохулуйорсан, утаныб кызармадан пара истийорсан. Ириширсен, бозарырсан, не вар, ай щенек, олмайа кибинсе сене боръу вар? Щич кибин боръу йокду, шуну билмелисен ве отурмалысан йеринде, даща тцканлара сокулмамалысан!
Сигара ичмек истийорду, анъак сонунъу сигарыны акшам ичмишди. Сигар иченлер йанындан кечдикъе тцстц вуруйорду ону, тцтцн кокусуну, йанан тенбекинин ийини щисс еледикъе шу истек каршысы алынмаз олуйорду. Алмаьа парасы йок иди, кимденсе истемейе де йцзц эелмийорду. Сокаклар донуб буз баьламышды, думан дерелерден сцрцнен киби бузлу сокакларын йцзерийле тенбеки тцстцсц сцрцнцйорду ве шу тцстц она езаб верийорду. Буз, кар, боз диварлар, щер шей тенбеки кокуйорду.
Эцндцз беле ишыклары йанан тцкана эирди. Ичери сыъак иди, айакларда эелен кар еримиш, дюшеменин цзеринде чиркли су эюлленмишди. Танымадыьы сатыъыйа, быь йеи йениъе терлейен йенийетме оьлана:
- Бир куту сигара вер, - деди, - анъак нисйе.
- Щансындан? – оьлан сорду.
- «Кемел».
Оьлан динмезъе она бир куту «Кемел» узатды. Онун Нисйе сюзцнц ешитмедийини зенн елейиб: - Парасыны сонра вереъейем, - деди.
- Вермесениз де олар, - оьланын сеси еле табии иди ки, о кендисини итирди, сон йылларда илк кез беле табии сес ешидийорду, оьланы танымаса да, оьлан ону танымышды.
Сыъак тцкандан карлы секийе чыкан киби еллери есе-есе кутуну ачыб сигар чыхартды, йандырыб аъэюзлцкле сцмцрмейе башлады. Щава туткун ве сойук иди, эцнортайа йакын олса да, сокакларын дону ачылмамышды. Карлы секийе наринэи, портаьал йешиклери дцзцлмцшдц, кцлек кары совуруйор, йешиклерин цзерине сепийорду. Сатыъы да тцкандан чыхыйор, сцпцрэе иле мейвелерин карыны темизлийорду, бир эюз гырпымында бембейаз кар зерреъиклеринин алтындан сары, кырмызы бащар ренэлери йцзе чыхыйорду. Кедерле дцшцнцйорду, ола нещенэ сцпцрэен, силесен касабанын карыны, бузуну, силесен эюй йцзцнц, алтда эизленмиш бащары йцзе чыхардасан. Йцзе чыка эюй куршаьы, пенбе булутлар, мави сема. Мапмави сема! Кимин шиирийди, щатырлайа билмийорду, Силин эюзцмден бу кцссени, бу кедери, кой йцзе чыксын кюй евлери. Йабанчылары силиб доьмалары йцзе чыхартмак чокданын сющбетиймиш.
Еве кайыданда почталйон она мектуб верди, Машадан иди, узак Сибирин щансыса кцчцк шещринден эюндермишди. Еввеллер чоклу мектублар алыйорду, сон йыллар исе не мектуб йазыйор, не де алыйорду. Биръе Маша ону унутмуйорду.
Деренин кенарындакы евине чатъак собаны йандырды, сандалйаны собайа йакын чекиб Машанын мектубуну ачды. Кыз ону тайкайа чаьырыйорду, разылык верерсе, щатта йол парасыны да эюндереъейини йазыйорду. Машанын щала да ону унутмадыьыны фикирлешдикъе эюврелийорду. Орманда ишлийордулар, бащар юнъеси аьъакайын аьаъларынын эювдесини чертир, чертилен йерлерин алтына бош шишелер дцзцйордулар, шишелер бембейаз, татлы ширейле долуйорду.Маша да чичек йыьмаьа эелмишди, мещрибан, шен кыз иди, кызылы сачларыны аркайа йыьыб йоьун щюрцк щюрмцшдц, йцзц чилли, эюзлери мавийди. Талада чичек бол иди, хейли бенювше, чюл нерэизи, той чичейи йыьыб, бенювше иле юртцлмцш ташлы, чынкыллы ъыьырла чайын сащилине эетдилер. Цст-башлары шещден исланмышды, курунмак цчцн оъак каладылар. Онун чантасында ет консерви вар иди, кыз да йемек, чахыр эютцрмцшдц. Чахыры ичдилер, сонра да кыз онун елинден йапышыб ормана апарды, йамйашыл шам орманы да, кыз да бенювше кокуйорду.
Сонралар кыз аскери щиссейе онун йанына эелийор, йа да о иъазе алыб шещре чыхыйорду, безен де эеъелер щисседен качыйорду. Бир-бирлерини севселер де, не о кыза евленмек теклиф елемишди, не де кыз она ере эетмек фикриндейди. Эюз йашларысыз, сакитъе айрылдылар.
Исти дейдикъе мцркцлцйорду, отурдуьу йердеъе ону уйку тутмушду. Ойананда каш каралмышды, соба кечдийинден ода сойумушду. Пенъере шишелери чат-чат, сынык иди, делме-дешиклерден ичери сойук щава долуйорду.
Сикары вар иди, канеетле ики эцн чеке билерди. Шимди де аълык она езаб вермейе башламышды. Евде йемейе щич не йок иди, не кортоф, не чюрек, бары нохуддан, буьдадан да йок иди ки, кайнадыб йесин. Ъемиси бир банка шекер тозу вар иди, бир де соьаны. Деренин сащилиндеки йамаъда щер йыл соьан екийорду, екилмейен мцнбит топрак бол мещсул верийорду.
Собадакы эюзлери кабаьа чекиб одун койду, одуну чок иди. Орман эюзетчиси окуъусу иди, корлук чекмейе коймуйорду, щер пайыз она бир камйонет одун верийорду. Щайф ки, сыртык окуъу иди, текъе окумакла кифайетленмийор, маслещет де верийорду ве терсликден орман эюзетчисинин едебийат щакда баш-айак тасеввцрц вар иди. Ен кютцсц де орман адамынын юлчцйе-бичийе сыьмайан мцдащилесине црейинъе ъаваб вере билмийорду, асылыйды, о бакымдан. Вер ъавабыны, кышда да одунсуз кал, отур сойук оъаьын йанында. Эеденде орман эюзетчиси щайетде калакланмыш одунлары эюстериб: «Йандыр не кадар истийорсан!» дейенде, о да «Бен одунлары йандырыйорум, сен де бени!» йана-йана дийорду.
Дышарыдан каз сеси эелийорду, кючери кушларын учан вактларыйды. Кушлар шактадан, карлы кышдан баш эютцрцб качыйордулар, о исе шцурлу инсан олдуьу щалда кышын тцм езабларыны чекмейе мещкумду. Каз каккылтысы йениден ешидилди ве сесин лап йакындан, щайетден эелдийини ешитдикде баша дцшдц ки, думана, кар човьунуна дцшен кючери кушлардан бири щейете дцшцб. Адетен зеифлер, йолда йаралананлар четин сынаьа таб эетирмийордулар.
Дышары чыкды, артырманын йанындакы кар тыьынын кабаьында бембейаз бир каз дайаныб каккылдыйорду. О йащынлашдыкъа канад чалб учмаьа ъещд еледи, анъак бюйрц цсте ашыб йумшак карын ичине йыкылды, канадларынын совурдуьу кар онун йцз-эюзцне вурду. Казы куъаьына эютцрдц, карибе олса да санки каз шуну эюзлийормуш, дерщал да сакитлешди, не качмаьа ъещд эюстерийор, не де канад чалыйорду. Качмасын дийе ода да казын айаьыны ипле пенъеренин дестейине баьлады. Еввелъе канадларына бахды, саь канады дибден зеделенмишди, белке де куршун йарасыйды. Кечен ил йайлаклардан йыьдыьы боймадерен эцллеринден калырды, демлейиб йараны йуду, баьайарпаьы да вар иди, анъак дерман щазырламак ичин кере йаьы, йа да вазелин лазым иди. Бир шей тапа билмейиб баьайарпаьыны оварак йаранын цзерине сепди, тензифле сарыды, узаьы бир щафтайа саьалыб уча билерди.
Кендисинин аъ калмаьы азлык едийорду, эюйден де бир аъ конаьы эелди. Каз ичин дени нереден тапаъакды? Щич олмайа бир каса арпа, буьда олсайды. Истещзайла эцлцмсцйор ве баша дцшцйорду ки, йине де кардешинин йанына боръ пара истемейе эетмели олаъак. Башка йол йок иди, кардеши мутлака ланете эелмиш щеликоптери йадына салаъакды.
Кендиси ичин щетмиэцлц демледи, бейаза чалан ширейле шекер тозу елаве еледи, ширеден эцъле бир бардак иче билди. Кокусу, таты црек буландырыйорду, анъак аълыьы аз да олса сакитлешдирийор, бедени эцъден тцшмейе коймуйорду. Казын да кабаюына бир нелбеки шире койду, анъак каз нелбекийе эюз уъу беле бакмады.
Одайа чюкен сцкутда телефонун ъинэилтиси ону щайалдан айырды, каз ди диксиниб боьазыны ирели узадарак каккылдады. Илкар иди. Земаненин дейишмеси шу адама зерреъе де тесир елемемишди, эурлайан сесинде кайнарлык, щайат ашкы ашыб дашыйорду. Везиййетини, кефини сорушуйорду.
- Аъам, - деди.
- Дцзелер. Телевизийона бакыйордунму?
- Телевизийонум ишлемийор. Бир йылды.
Эелеъейини ве щер шейи орда танышаъыьыны деди. Илкара буьда да эетирмейи тапшырды, Илкарса чашыб калмышды, буьда нейине лазымды, ковураъаксан? Дестейи асды, шунун сорьу-суалы башладымы, ара верен дейилди. Дестеден айрылыб щайете тцшен каз ещвалатыны сонуна кадар данышмасайды ел чекмезди.
Илкар эеъ эелди, щай-кцйле ичери эирди, йениден кар йаьмаьа башламышды, сачлары, цст-башы кар иди. Кары чырпыб кызынмак ичин собанын йанында отурду. Сенин щарабана эелиб чыкмалы дейил, донкулданыйорду, дере кеч, тепе аш, кары йара-йара, сокакларда долашан аъ итлерле вуруша-вуруша, чаккаллардан, курдлардан коруна-коруна эелмишем, щер дюнэеде бир тещлцке эюзлийор. Эетирдийи баьламаны масанын цзерине койуб ачыды, баьламада тендир чюрейи, пенир, картоф ве бир торба да буьда вар иди. Йалныз шимди пенъеренин кабаьындакы казы эюрдц ве буьданын она не ичин лазым олдуьуну билиб емелли севинди.
- Варам шуна! Бу бойда каз евде ола-ола нийе аъ олуйорсан? Ашаьысы йедди кило ети вар. Щич билийорсан кышда каз етинин кабабы насыл татлы олуйор?
- Сефещлеме! – кашкабакла деди ве буьдадан мис касайа тюкцб казын кабаьына койду. – Доьруданмы сен еле тасеввцр елийорсан ки, бене пенащ эетирен казы кесиб йийе билерем?
- Беним не тасеввцр елемейимле ишин олмасын! – Илкар перт щалда деди, казын кесилмейеъейи ону дилщор елемишди. – Кушда шцура, идрака бак, неден билиб ки, йалныз йазычы ъенабларына тешриф буйурмакла ъаныны куртараъак? Касабада кимин капысына дцшсейди дерщал бычаьы сюйкердилер боьазына. Шащсен беним йолмаьа да щювселем чатмазды, еле лелекли басардым казана.
Картофу суда кайнатдылар, чюрейи собанын цстцнде кыздырыб софра ачдылар. О аъ иди, сещерден щич не йемемишди, исти чюрекле пенир, буьланан картоф лезет верийорду. Илкар исе йедикъе сифетини туршудуйорду, эюзц столун кенарындакы щетмиэцлц кюкцнцн ширеси иле долу олан бардаьа саташдыкда щирсленди: - Шу щорраны эютцр шурдан! Кохуйор, щем де ийренъ кохуйор!
Ширенин ийи йок иди, Илкары ъинлендирен казы кесмейе разылык вермемеси иди, щирсини онун цстцне тюкмейе бещане актарыйорду. Йейиб дойдукдан сонра чай демледи, Илкар бир куртум ичиб бардаьы кенара ителеди, демейине эюре чайдан да ширенин кокусу эелийорду. Каз да буьданы йемийорду, алышмадыьы, юйрешмедийи йерде верилен денден имтина елемек кушлара щас олан щцсусиййетди.
Илкар нийе эелмесинин неденини данышыйорду. Азербайъан телевизийону щарби ватанпарварлык конусунда йазылмыш ен ийи сенарйо ичин мусабике елан елемишди. Биринъи йери тутана цч милйон манат вереъекдилер. Йазыланлара бакма, Илкар кызьынлыкла дийорду, сен ийи йазарсан, кендини азаъык езиййете салсан цч милйон бизимди! Йаз, эюндерек, парамызы алак. Эюзлерини берелтме, шурда сющбет цч милйондан эедийор.
- Цчцнъц йере на кадар верийорлар?
- Нейине лазымды? – Илкар дурухду.
- Сен ъаваб вер.
- Милйон йарым.
Белейдисе, цчцнъц йери тутмаьа да чок шад оларды. Милйон йарым щич де аз пара дейилди. Илкар исе цчцнъц йерле разылашмыйорду, Сенин ески заманлара шекин эетмесин, биз империйада йок, юзэцр ве азад республикада йашыйорук. Мусабикенин эедишине шащсен садр юзц назарат елийор. Дийиб ки, тцм ишлерими атаъаьам бир тарафа, анъак бу мусабике иле машьул олаъаьам. Тцм дцнйайа сцбут елейеъейем ки, бизде де едалетли мусабике кечирмек олар. Комиссийа цйелери де республиканын ен лейакатлы, намуслу адамлары олаъаклар. Белелери щеч ващт еделатсызлык елемез, кимсенин щаккыны кимсейе йедирмезлер. Бир чувал пара апарасан, дейеъеклер, кабул елейе билмерик, бизи сатын ала билмезсен.
- Бир чувал? – щайратла сесленди.
- лап еле бир чувал!
- Абартмыйорсан ки?
- Неди, инанмыйорсан?
- Ще, намус, виъдан бир чувала таб эетирмез. Йени бир чувал парайа.
Илкар щай-кцй салды, хейли данышды, сатылмайан инсанлара аид маселлер эетирди, анъак ону инандыра билмедийини эюрцб бир аз сакитлешди. Шимди сакит данышыйорду. Сен сюзц щавада тутуйорсан, сюз эелиши дедим. Сонрасы да сен мусабикесиз де о йазылардан чок йазыйорсан. Мутлака биринъи йери тутаъаьык, бир сынайак да.
Текъе данышмакла кифайетленмеди, артык иш башындайды, ващт итирмек фикринде дейилди. Одада эезишийор, арада дайаныб йениъе фикирлешдийи конуйу данышыйорду. Ще, фикир вер, кону юзц йазычы ъенабларынын щцзуруна эелиб. Адыны койак «Казлар ъенуба учанда». Кышда йаралы каз учуб сенин щайетине эелийор, сен де казы муалиъе елейиб сащлыйорсан. Бащарда кушлар эери кайыданда казы щайете чыкарыб буракыйорсан. Каз щаваланыб учуйор, сен де ашаьыда дайаныб ел елийорсан. Дестейе чатмаьа маъал тапмамыш йандан бир овчу чыкыб, парт, казы вуруб йере салыйор. Сен де кышкыра-кышкыра овчунун цстцне ъумуйорсан, овчу атеш ачыб сени йараласа да, ъаныны аьрыдыйорса, йараламасын, куршун кафанын цстцнден кечсин, эери чекилмийорсан, овчуну йере йыкыб езишдирийорсан. Шурда: «Каз сене нейлемишди? Нейди онун сучу?» дейиб аьлайа да билерсен. Йа да истесен аьламазсан, шимдики танкыдчылар беле шейлерден щошланмыйорлар. Йазычы кащраманыны аьладанда еле бил шунларын анасыны аьладыйор. Сонра да казы эютцрцб дефн елийорсан, юэцн де узаныйорсан кабрин цстцне. Насылды? Бене калырса телевизийон ишчилери шуну окуйанда овуч-овуч эюз йашы тюкцб аьлайаъаклар.
- Ел чек! – кышкырды. – О кадар данышдын ки, кафам щерленди. Ейер адиъе бир каздан ютрц телевизийон ишчилеринин аьлайаъакларыны зенн елийорсанса, делисен. Юзц де делинин щалисинден! Сонрасы да онларын аьламасы бизим нейимизе лазымды? Ийи олар ки, аьламасынлар, щич биръе дамъы да эюз йашы акытмасынлар, анъак юдцлц Бизе версинлер.
- Кочак! Данышды, кафасыны чалыштырды! Аьламасалар, цреклери йумшалмаса, сене юдцл йок, щич зещер де вермезлер! Не исе, башга кону. Аскер дцшменлерле вурушуйор, дцшменлер она калиб эелийорлар. Кафасыны кесиб щуръунда анасына щедиййе апарыйорлар.
- Манйаксан? Сен шунлары нереден уйдуруйорсан? Аскерин кафасыны нийе кессинлер? Олмайа бизден корхулу филмлер ичин сенарйо йазмаг талаб олунуйор?
- Не дийорум, башка, тамам йени бир кону. Ватанын семасыны кара булудлар сарыйорду…
- Сусаъаксан, йа йох?! Кафамда щер шей бир-бирине карышды. Бир ай елиме калем эютцре билмерем. Беле кону тапансан, защмет чек, кендин йаз. Беним зещлеми нийе тюкцйорсан?
Илкар сусду, кечиб онунла йцзбейцз отурду. Йорулмушду, данышмак ве эезмек ону елден салмышды. Сигара истеди, чыкарыб сигар веренде, щайретленди. Шу да аъ адам, «Кемел» чекийор. Сигары нисйе алдыьыны дедикде исе Илкар ону маземметледи, ай акыллы оьлан, нисйе ерзак да ала билердин. Йокса сенин анъак сигары нисйе алмаьа шекин эедийор?
Эеъе онунла калан Илкар мырылданыйорду, йорьан-дюшекден хетмиэцлц кюкцнцн кохусу эелийор, дийорду. Бу кохуйа дюзцмцм йокду, зещир ичмейе разыйам, теки о ширенин кохусу бурнума деймесин. Каз да йатмаьа коймуйорду, чюлден эелен щер сесе, чаккылтыйа, пенъере шишелеринин титрейишине реаксийа верийор, боьазыны ирели узатыб каккылдыйорду. Артык ден йийорду, бу ону хейли севиндирди, даща каз сарыдан наращат олмаьа деймезди.
Эеъе йарысы айакларындакы аьрылар ону уйкудан ойатды, дизлери, ойнаклары зоккулдуйорду. На кадар овса да, аьрылар азалмыйор, бир аз да шиддетленийорду. Айаьа калхыб собаны йандырды, йайда спирт, аъы бибер ве эцнебакан йаьыйла мещлул щазырламышды. Мещлулу кыздырыб аьрыйан йерлере сцртдц, сонра да йун парчайла сарыйыб йатаьына эирди. Аьрылар тедриъен сакитлешийор, зоккулту чекилийор, беденине щош бир ращатлык йайылыйорду.
Илкарын фикри-зикри мусабикадейди, сещер йерден дуран киби де нейлейеъеклерини мцзакире елемейе башлады. Сене йазмак ичин не лазымды, ондан сорду. О да, чок шей, деди, йани щич олмайа конйак, шокалад, кофе, сцд, чьрек, сикар. Йокса аъ карына конйак шишесинден ве йемекден башка щич не тасаввцр елейе билмийорум.
Бцтцн бунлары алмак ичинсе пара лазымды. Илкар эезишийор, пара елде елемек щакда дцшцнцйор, фикирлерини онунла да бюлцшцйорду. Беним сатмаьа щич нейим йокду, бир щесирем, бир Меммед Несир. Белке казы сатак, чюл казына… Ийи, ийи, кендини цзме, казла иши олан йокду, кой йашасын. Белке йазы макинасыны сатак, ещ кимди ону алан. Сонрасы да сатсак, сен неде йазарсан? Бура бак, белке сенин китабларыны сатак? Нейине лазымды онлар сенин? Китаб алверийле мешьул олан бир танышым вар, белке чаьырым ону?
- Чаьыр, - етинасыз щалда деди.
Эцнортайа йакын Илкар алверчи танышы иле эелиб чыкды. Китаб алверийле мешьул олан шу адамын эюзлери кыпкырмызы иди, эюз-башы кайнашыйорду. Уъуз сигаралар ичмекден бармаклары саралмышдыэ. Йалныз рус дилинде олан китаблары сечийорду, ен чок да енсиклопедийалары, елми, фелсефи, информасийа щарактерли китаблары. Шу исе она аьыр эелийорду, о бири китаблар ичин щейфисленмийорду, боьазындан, ейин-башындан кесиб алдыьы щалк тебабетине, биткичилийе, тарище аит китаблардан четинликле айрылыйорду. Алверчи китабы саралмыш ики бармаьы иле эютцрцйор, сцретле вереклийор, тазелийине, варакларынын тюкцлмедийине йемин оландан сонра айырыб йыьдыьы китабларын цстцне койуйорду. Арада да бир «Астра» чыкарыб йандырыйор, кцлцнц де дюшемейе тюкцйорду. Шу исе Илкары чыльына дюндерийорду, дюзмейиб алверчинин бойнунун аркасындан йапышды. Киши сечдийи китабы елинден буракыб она тереф дюндц, эюзлеринде щайрет долу бир ифаде вар иди. Евинде сигарын кцлцнц дюшемейе тюкцйорсан, Илкар она щирсленмишди. Евде сикар чекмийорум, киши деди, карым изн вермийор. Аща, Илкар кышкырыйорду, кенди евинде сикар чекмейе ъцретин чатмыйор, шурда исе кцлц евин ичине сепийорсан. Бу кулдура кцлкабы вер, йокса елимден щата чыкар.
Кцлкабы версе де кулдур йалныз бир-ики кез кцлкабыдан истифаде еледи, шу адам дышарыда сикар ичмейе алышмышды, кцлкабыдан истифаде елемейе юйрешмемишди. Илкар тез-тез ону дцмсцклейир, кцлкабыны она эюстерийорду, ащырда шунун бир файдасы олмадыьыны эюрцб, Аллащ сенин беланы версин, дийе ел чекди. Алверчи цч йцзе йакын китаб айырды, калан китаблары исе айаьы иле шкафлара тараф ителеди.
- Дебде олан, лазымлы китаблар дейиллер, - киймети ашаьы салмак ичин кюнцлсцз щалда дийорду, щеп де эюрцнцор онларын парайа зерури ищтийаълары олдуьуну анламышды. Йениден сигар йандырыб деринден куллаб вурду. – Сатмак четин олаъак, узаьы елли мин верийорум.
- Не?! – Илкар каплан киби нерилдейир, алверчи де капландан корунмак ичин кюшейе сыкылыйорду. – Виъдансыз адам! Кими алдадыйорсан? Цч йцз китаба елли мин? Текъе «Бцйцк Совет енсиклопедийалары»на цч йцз долар верерлер. Щала сорьу китабларыны, фелсефи есерлери, дедективлери демийорум.
Алверчи каплан нерилтисине таб эетирмеди, анлады ки, капландан ъан куртармак ичин мутлака эцзеште эетмелиди. Киймети беш йцз бине кадар калдырды, даща не нерилтинин, не де щеде-корщунун ещемиййети олмады, шундан йукары бир куруш да вермеди, беш йцз бин дейиб дурду. Фазла щич не копарда билмейеъейини баша дцшен Илкар разылашмалы олду. Алверчи парасыны верди, китаблары арабасына йцклейиб апарды. Калан китаблары тезеден шкафлара йыьдылар ве Илкар она лазым олан шейлери алмак ичин касабайа эитди. Тапшырды ки, дцн нисйе алдыьы сигарын да парасыны версин, каз ичин де буьда алсын.
Илкар эитди ве таксийле кайыдыб эелди. Бедщаръын бирисийди, елине пара дцшдцмц, ащырына чыкмалыйды, анъак онун эетирдиклерине баканда анлады ки, бунлары пийада эетире билмезди. Чюрек, ики кило койун ети, шекер, чай, ики шише арак, ики шише конйак, бир кило шокалад, ики кило йаь, кофе, ет консервлери, сигара, картоф, каз ичин де он кило буьда алмышды.
- Сигарын парасыны вердинми? – сорду.
- Ще.
- Эерек портаьал да алыйордун.
- Йарын аларам, - сюз верди.
Кюмеклешиб ет соусу биширдилер. Чокдан иди етли йемеклер йемийорду. Йейир, конйак ичийордулар. Каз да дцшдцйц мцщите алышмышды, онлардан чекиниб елемеден денини йийорду.
Илкар мусабике иле нефес алыйорду, данышыйор, йени конуларыны теклиф елийорду. Онун кашкабаьыны туршутдуьуну эюрдцкде исе шикайетленийорду. Сокаклар донуб, бенимсе фикрим калыб сенарйонун йанында, эюзцм айаьымын алтыны эюрмцйор, азындан беш кез йыкылмышам, бойнумун, йа да кабырьаларымын сынмамасы мюъцзеди. Онларла кону фикирлешмишем, бенъе ен ийиси шуду. Дцшмен эелийор, дюйцшчц де тек, эюмейи йок…
- Йум ченени! – кышкырды. – Бир щлда кюмейи йокса, шурда нийе отурубсан, эит кюмей еле!
- Кютцлцкмц йапыйорум? Ишини асанлашдырмак истийорум. Сен нанкор адамса саь ол демек евезине, буйнузлийорсан!
Беле десе де меслещет вермейинден калмыйорду, эюр сене не дийорум, сенарйода биръе йерде де эцл, бцлбцл ады тутма, шимди беле шейлере кютц бахыйорлар. А киши, не эюзлерини берелдийорсан, шунлар ески анлайышлар, йазыны бир аз модернлешдирмек лазымды. Дейек ки, эцл евезине щризантема, севэи евезине секс йаз, бцлбцл евезине каранкуш, йок, каьайы даща ийиди. Бир вар йазасан эцллер етир сачыйорду, бир вар йазасан, щризантемалар етир сачыйорду. Фаркы щисс едийорсанмы? Бир вар йазасан: «О каьайыларын сесине уйкудан ойанды, бембейаз каьайылара, мави денизе бакыб эцлцмседи». Бир де вар йазасан: «Учук-сюкцк комасында дереде ъыр зенэуле вуран бцлбцллерин сесине уйкудан ойанды, комадан, деренин эюрцнцшцнден зещир йаьыйорду ве онун каны каралды». Сюзцн дцзц щич мукайисе елемемиштим, кишилер щаклыймышлар. Шундан сонра ейер бцлбцллер бени уйкцдан елеселер тцфенк эютцрцб несиллерини кесеъейем. Бир сюзле бцлбцл сойкырымы йапаъаьам. Истемийорларса, кой эедиб эизлинде ъцккцлдешсинлер, бир щалда едебийат шунлары севмийорса, биз затен севмедик.
- Кафан карышыб! – Илкары меземметлийорду. – Шимди бен каьайыны нереден тапым ки, бени уйкудан ойатсын? Кафасыз инсан, даьда каьайы олуйор? Сонрасы да сене ищтийаъ йокду, эютцрме тцфенэини, онсуз да бцлбцллерин несли кесилийор. Сенин киби наданларын йцзцнден.
- Па атонан, анламаз йийеси! Анлата билмийорум, адамын бейни йок, кабул елемийор! Бен бу киби матлаблары карышдырдым, модернист ола билмедим, атдым йазмаьын дашыны. Йокса сене нийе минет елийордум, кендим йазардым! Баша дцш, йенилешмелисен, йени сюзлерден истифаде елемелисен. Дереде фыстык, ъюке колларынын йарпаклары сыъаклыкдан, бцркцден юлезийиб, юлэцн йарпакларын арасындан да бир йолук бцлбцл башыны чыкардыб паслы араба кими ъырылдыйор. Беле манзара ичин не црейин эедийор?
- Ай еблещ! Не верибсен йазык бцлбцллере ала билмийорсан? Не истийорсан, кой окусунлар, юзц де щатырлары истейен кадар, истедиклери йерде. Аьаъда, дереде, колда!
Илкар инъисе де эеъени йине онунла калды, сещер эеденде исе паранын калан ики йцз минини де эютцрдц. Билийорсан, дийорду, Йакубун чайщанасында бириси вар, парасыйла шащмат ойнийор, бир ойуну он бин манатдан. Ферли ойунчу дейил, она эюз ачмаьа имкан вермерем, бир кюз кырпымында лелеклерини йолуб кцлейе веререм. О исе коркуйорду, бирден удузду, шу онларын сонунъу паралары иди. Илкар ону йемин елемейе чалышыйорду, удузмайаъаьам, ойунуна чок тамаша елемишем. Сен наращат олма, акшама ики бу кадар пара иле кайыдыб эелеъейем. Кюнцлсцз щалда разылашды.
Илкар эиденден сонра кофе демлейиб ичди, сигар йандырды. Шимди ону не сойук, не де аълык наращат елемийорду. Йаза билерди, дцшцнъелерине щаким олан кайьылар кюлэеде калмышды, йок олмушду, ищтийаъ, щейеъан келбини эемирмийорду. Белини сандалйанын аркасына атдыьы койун дерисине сюйкейиб эюзлерини йуммушду. Щер шей ийийди, аъ дейилди, соба уьулдайыр, пенъереден карлы чюллер эюрцнцйорду, биръе дериден турш коху эелийор, бир де узакдакы бембейаз тепелерин цстцнде човуйан кцлеклерин боз ренэи калбини сыкыйорду. Кенар тесирлере мещел коймайарак дцшцнцйорду, шцуру, йаддашы ишыкланыйор, артык ренэлери сечийорду. Бир аздан техеййцлцнде ишыкландырдыьы мензерени де эюре билди. Шу о иди, Карабаь савашындан кайыдан Азербйаъан аскери иди, мукаддас Азербайъан Ордусунун йеник аскеринин йашам мцъадилеси иди! Сон айлар ерзинде щич не йазмадыьындан йазмаьа йадырьаса да, техеййцлцнде ъанландырдыкларыны каьыз цзерине кючцрмекде четинлик чекмийорду. Телесийорду, бези сюзлери бцтюв беле йазмыйор, конуйу теферрцатына кадар ишыкландыран ишыьын сюнеъейинден ещтийатланырды. Сюндц, куртарды, кону итеъекди, о бир де бу конуйа кайыда билмейеъекди. Илк эюренден меьрур ве иэид аскере каршы калбинде реьбет щисси баш калдырмышды, аскерин хошбехт олмасыны истийорду, анъак тееъъцбле дерк едийорду ки, олайларын эедишине тесир елемек иктидарында дейил, йалныз сейрчидир. Ески салнемечилер киби олайлары кенардан излийор,
каьыза кючцрцйорду. Аскер юзц юлцме эедийорду, о да мане ола билмийорду.
Акшама сенарйонун елйазмасыны йазды, сонунъу ноктаны койуб црейи бошалынъан аьлады. Йеник дюйцшчцнцн аъынаъаклы талеий ону сарсытмышды. Йорулмуш, елден дцшмцшдц, соба кечдийинден ода сойумушду, о исе айаьа калка билмийорду, аскери щатырладыкъа калби алт-цст олуйорду.
Айаьа калкды, баъаклары кейимишди, дышарыдакы капыйа киби дивардан йапышарак эитди, щайете дцшцб карла алныны, цз-эюзцнц овду, щайры олду, шцуру айазыйор, кейимиш кафасына айдынлык эелийорду. Еве кечиб собаны йандырды. Кофейле ики кадещ конйак ичиб, чай демледи, йаваш-йаваш дирчелир, йорьунлуьу кечийорду. Дюнцб йазы масасынын цстцне калакланмыш каьызлара бакдыкъа эцлцмсийорду. Кендисинден разыйды, ишин ющдесинден эелмишди, йазы уьурлу алынмышды. Беле дцшцнцйорду.
Сещериси елйазмайа ел эездирди, дцзелишлер еледи, макинада цзцнц кючцрдц. Ишини куртарыб арщайынлашдыкдан сонра отуруб Илкары эюзлемейе башлады.
Илкар акшамчаьы эелди, сачлары даьынык иди, саь баъаьы кан ичиндейди. Кюпек исырмышды. Панталонун балаьыны йукары чекиб йарайа бакды, йара дерин олмаса да, чок йер даьылмышды, кан дайанмыйорду. Ищтийарсыз эцлцмседи:
- Щер акшам бир йаралы эелийор, - деди, - семадан каз эелди, йерден де сен.
- Кафаны йедин! – Илкар щайратланмыш щалда ону маземметледи. – Бен ъанымын щайындайам, шу каздан дем вуруйор!
Сющбет вакты дейилди, каны кесмек лазымды. Деренин сащилиндеки йамаъда сыьыркуйруьу битийорду, кышын орталарына киби йапраклары йашыл калыйорду, анъак шимди йамаъ кар алтындайды. Кары ешиб сыьыркуйруьу йапракларыны тапмак четин олаъакды.
Бели эютцрцб дерейе эетди, йукары калкан ъыьыр донмушду, айаьы сцрцшцйорду, четинликле йамаъа калхды. Кары тазеъе ешмейе башламышды ки, кар шефеклеринин ишыьында илк сыьыркуйруьу йапракларыны эюрдц, енли йарпаклар кар алтында калдыьындан саралмышды. Цч йапрак дерди. Сойук иди, еллери донмушду, Еве кача-кача эелди. Кызыныб йапраклары илык суда йуду, карыны, кумуну темизлейиб йаранын цстцне койду, кан кесилдикде каз ичин щазырладыьы мелщемден вуруб сарыды. Бир кадещ конйак иченден сонра Илкар кендисине эелди.
- Не олду, сен онун лелеклерини йолуб кцлейе верлдинми? – корка-корка сорушду, адам нийе сусуйорду, удсайды шимди нер-нер нерилдийорду, олмайа еблещ паралары удузмушду.
- Кибин? – Илкар эюзлерини дюйдц.
- Бейинсиз адам, бенден нийе соруйорсан? Сен кибин лелеклерини йолмалыйдын?
- Ще, лелейе киби эедиб чыкмадык, - Илкар вайсынды, -йани йолмаьа маъал тапмадым. Йеди бени, аъ курд киби йеди. Сцрсцмцйцмц де туллады дышары. Сен бир ону эюрейдин! Ит оьлу, каплана дюнмцшдц!
Йармаз адам, паралары кцлейе совурду, юзц де паранын онлара бу кадар лазым олдуьу бир вактда. Куруша куршун атыйордулар, бу исе дцнйаъа параны кумарда удузду. Илкар кендисини зерреъе де олса сучлу санмыйорду, садеъе оларак бу эцн чайщанадакы шащматчыйа илщам эелибмиш, щарика ойун нцмайиш елетдирийормуш. Сонрасы да узаьы бир айдан сонра цч милйон алаъаклары щалда, щансыса беш-он бинден ютрц данышмаьа дейердими. Бени кюпек йары ъан елейиб, веъине дейил, ики куруш пара ичин щарай калдырыбсан.
Белесине не дейесен, кафасыны езесен, йыкыб сцрцйесен, вуруб о бири баъаьыны да кырасан, нейлейесен ки, црейин сойуйа. Щич бирини елейе билмийор, йаныб йакылыйорду. Рещми эелмийорду, анъак кюпек шуну исырыб, сен де шу йандан сал токак алтына, несе алынан иш дейилди.
Илкарса кенди щайындайды, щастащанейе зенэ еледи, кюпейин кудуз олаъаьындан ещтийатланыйорду, щастащанеден дедилер ки, онларда кудузлуьа каршы ашы йокду, ейер кюпейин кудуз олмасы ещтималы варса, эедиб Бакудан ийне алсын, йцз долларады. Ит ушаьы, бени еле салыйорсуз, Илкарын сеси отаьы башына эютцрмцшдц, йцз доллары нереден тапым? Докторлары бир аз да сюйцб, кюпейин сащибине кассаб Ъафере зенэ еледи, аъ кюпейини сокаьа буракдыьы ичин Ъефери де абырдан салды. Кюпекден щал-ещвал тутду, насылды, йемек йийор, уламыйор ки, су кой кабаьына, эюр коркмуйор ки? Телефонун дестейини йерине койандан сонра она тараф дюнцб тешвиш, корку долу сесле сорду:
- Бирден кудуз олду. Бен йашамак истийорум.
- Йашайаъаксан, - щирси щала сойумамышды, тескинлик вермек ичин башка сюз демейе ищтийаъ дуймуйорду.
Илкар асеблешмишди, кюпеклерини сокаьа буракан бцтцн ватандашлары сюйцйорду. Нейним шимди, шунлардан нерейе шикайет едим? Авропа Шурасына? Бош шейди, орда кюпеклери савунаъаклар? БМТ-йе? Орда да кюпеклерин йамыны вермейеъеклер, затен вермийорлар да. Пеки насыл олсун? Данышыйор, донкулданыйорду, йалныз йоруландан сонра сенарйону окуду. Чок да щошуна эитди, щайранлыкла терифлийорду. Щарика, цч милйон бизимди! Тасеввцр еле ки, ъибимиздеди! Бен билийордум ве бир даща емин олдум ки, сен ийи йазарсан. Эюндермейе телесмейек, йарын Расими де чаьырак, етиаъы адам олса да, ийи эювкц вар. Кой о да окуйуб рейини десин. Маслещетлерим щер щалда кара эелиб, бир нюв модерн йазыбсан. Илкар беле десе де, бирден сифети тутулду, дцшдц онун цстцне. «Сене демишдим бцлбцлден йазма, сенинсе кащраманын чайын сащилинде бцлбцллере кулак асыйор. Кой бцлбцл олмасын, ады чыкыб, щюрметден дцшцб йани! Насыл да инад адамсан! А киши, бир аз йенилеш, силкелен, кой ески дцшцнъелерин тюкцлсцн. Ъамаат тащтадан канад такыб щавада учуйор, сенсе йенилеше билмийорсан!» «Евет, бакыйорум йенилешмек лазым эелеъек, - фикирли щалда деди. – Бен сени юлдцрмек истийордум, инсанлыьа бир щизметим олсун дийе. Юзц де шиш, балта киби примитив, ески алетлерле. Шимдисе модерн васителерден истифаде елемели олаъаьам, йани зещирден, филандан».
Илкар инъиди, зещер-филан актарма, дийорду, бени онсуз да кюпек юлдцреъек, беле ки, сене ищтийаъ калмайаъак. Юдцл бизимди, ансак коркуйорум бцлбцл ишлери корлайа. Сени баша дцше билмийорум, сенин кащраманым о ланете эелмиш чайын сащилинде бцлбцле йок, мещеббет кушларына кулак ассайды не оласыйды? Цзцйцнцн кашы дцшеъекди, йа дцшцб эебереъекди? Щич бири олмайаъакды, еле исе бу атасындан щаберсиз нийе мещеббет кушларына кулак асмыйор? Илкары инандырмаьа чалышыйорду, а киши, баша дцш, о чайын сащилинде мещеббет кушлары йокду акы, нереден эетирим бен ора о кушъуьазлары? Йокдуларса, окумуйорларса, беним кащраманым онлара насыл кулак аса билер? Чок деди, анъак Илкары баша сала билмеди.
Сещериси Илкар Расими де эетирди. Чокданды эюрцшмцйордулар, бирден-бире каршысында сачлары дюкцлмцш, бакышлары етинасызлашмыш, ески, нимдаш палтар эеймиш йашлы адамы эюрдцкде эюзлерине инанмады. Адамын текъе палтары йок, кендиси де нимдашлашмышды.
Расим сенарйону окумак истемийорду, аклынызы итирибсиз, етираз елийорду. Не мусабика, не филан? Сиз щала да саделювщлцйцнцзден ел эютцрмейибсиз? Онлар мусабиканын шартларыны елан елейенде артык калиблерин ким олдуьуну билийордулар. Йалныз шокаладла ики кадещ конйак иченден сонра окумаьа разылык верди. Окуйуб куртарандан сонра столун цстцндеки сигарадан бирини эютцрцб одлады.
- Сизе маслащат йок, йалныз беним фикрими юйренмек лазымса, дейерем, - сойукканлылыкла деди. – Бу сенарой щер щанки башка юлкеде кечирилен беле мусабикаларда биринъи де олмаса, мутлака йер тутар.
Илкарын кефи кюкелди, Расимин де сенарйону терифлемеси ону рущландырмышды. Демек, цч милйон бизимди, анъак бен йцз юлчцб бир бичеъейем. Текъе нимдаш адамын рейи иле кифайетленмейеъейем, есл тенкидчинин йанына эитмелийик.
…………..
- Биз эелдик, - Илкар деди.
- Кечин.
Адам башыны калдырыб онлары етинасыз щалда сцздц, эюзлери акыйорду, серщош иди дейесен. Сеси, эюрцнцшц ону адамдан чок щайала окшадыйорду, санки шу дцнйанын адамы дейилди, юзэе дцнйадан эелмишди, юзэе дцнйанын адамыйды.
- Не лазымды? – сорду.
- Оку шуну, - Илкар сенарйону она узатды.
- Нийе? – юзэе дцнйанын адамы йазыйа эюз уъу да бакмыйорду, эюзлерини йумду, йцзцнде йанан собанын баъасындан эюрцнен аловун шюлелери ойнашыйорду.
- Мусабикайа эюндерийорук.
Адам эюзлерини ачды, истещзайла эцлцмседи, йазыны эютцрцб окумаьа башлады. Окудукъа да сифети ъанланыйорду, онлар да айак цсте дайаныб сеслерини беле чыкармыйор, адама мане олмак истемийордулар. Окуйуб куртарды, йениден эюзлерини йумду, сифетине туткун эюлэе чюкдц, эюз капакларыны аьыр-аьыр калдырды.
- Ким йазыб? – боьук сесле сорушду.
- Шу! – Илкар ону эюстерди.
- Эидин, - адам деди.
- Пеки…
- Сен калибсен!
Юзцнц итирмишди, юзэе дцнйанын адамынын бедене цшцтме салан сесле дедийи бу биръе келме йарыкаранлык одада уьулту копартды, каранлык кюшелер беле екс-седа верди. Териф Илкары севиндирмишди, анъак щала да тереддцд ичиндейди, ъесаретсиз щалда, чекине-чекине сорду:
- Бес бцлбцл?
- Не олуб, окумуйор?
- Окуйор, анъак шимди еле шейлере ийи бакмыйорлар, кющнелиб йани. Бунун да кащраманы кулак асыйор, йани ески кушлара. Йокса каьайы-филана не эелиб, етрафымызда учушуйорлар, мцнтезем. Десте иле.
- Бизим Азербайъанда нелер олуйор? – Адам кенди дцнйасындан айрыла билмийорду, фикирли щалда ара вере-вере данышыйорду. – Асрларды окуйурлар, токунмайын. Эюзцмцзц ачыб онлары эюрмцшцк, юмрцн куруб чаьында да эюрмек истердик. Киминсе истедады, кафасы йокду, буна йазык бцлбцл нейлесин?
Илкара аъыьы тутмушду, ай еблещ, каьайы не дилинин езбери олуб! Даьда-дашда бюйцйцбсен, денизи щарда эюрцбсен? Сенин атан, бабан дениз эюрцб? Даь адамыйык биз, су топуьумуза чыкдымы, аьзымыза дениз суйу дейдими, ъанымыз чыкыр. Сенин о кушларын окуйанда юлцмц йадыма салыйорлар, терсликден бембейаздылар, ейнен кефен киби. Аъел наьмесини окуйорлар. Аъел наьмесине кулак асмак сенин ичин белеми мераклыды?
- Эит, - адам текрар деди, - сен калибсен!
Илкар йазыны эютцрцб онун колуна токунду, йани эедек. Еле щаман эцн почта эедиб сенарйону мусабикайа эюндердилер.
…………….
Илкар щер онун йанына эеленде ичери эирен киби де телефону эютцрцб Ъефере зенэ елийор, селамсыз, келамсыз кюпейинин везиййетини сорушуйорду. Ъефер кюпейе эюре кендисини сучлу булса да, беле саймамазлыьа дюзе билмийорду. А киши, бир дефе де беним кефими соруш да! Не, Илкар кышкырыйорду, сенин кефини сорушмак нейиме лазыммыш? Кефин ала булудда олса да, дцшцб эеберсен де, щалыма тефавцт елемейеъек. Беним ичин есас кюпекди, сен йок! Ъинленен Ъефер де интикам алмаьа карар вермишди. Илкар йине де зень елейиб кюпейин кефини сорушанда деди ки, ишлер шулукду, кюпек щич не йемийор. Насыл йани йемийор, Илкар цмидсиз щалда соруйорду, мелун адам, белке сен она еле шей верийорсан ки, йемели дейил. А киши, щич ким сене демийор ки, кабаб ал, йа да, тойук ъыьыртмасы. Вай сеинин башын батсын!
Дестейи йерине койуб сонунъу ет консервини эютцрдц, капаьыны ачыб каьыза бцкдц ве качарак эитди. Бир щайли кеченден сонра кайыдыб эелди. Ъефер ону алдадыйормуш, кюпек консерви бир эюз кырпымында йемишди, аз кала ону да исыраъакмыш, зорла ъаныны куртармышды.
- Бен йашамак истийорум, - деди.
- Йашайаъаксан, - тескинлик верди.
- Кюпек кудуз олурса насыл йашайа билерем? Узаьы гырк эцнден сонра башымы йере коймалыйам. Шимди беним кадерим кюпекден асылыды.
- Текъе сенин йок, - деди, - чокумузун кадери кюпеклерден асылыды.
Илкар калмайыб эетди, дийорду ки, каз йатмаьа коймуйор, йорьан-дюшекден де эцлщетми кокусу эелийор. О да дарыщыйорду, чыкыб Сибире, Машанын йанына эитмек истийорду. Карлы Тайканы, донмуш чайлары, сырсыра баьламыш кцкнар, шам аьаъларыны, ормандакы команын цстцнден семайа милленен бембейаз тцстцнц, йцзц чилли Машаны щатырладыкъа эюврелийорду. Кышда сефере чыкмаьы щошламыйорду, биръе бащар эелсейди, онда нейлемели олдуьуну билерди. Щич вакт бащарын эелмесини беле сабырсызлыкла эюзлемемишди.
Телефон зенэине йукудан ойанды. Илкар иди, сесинин йоьун йерине салмышды, еле кышкырыйорду ки, телефонун дестейи титрийорду.
- Ешитмийорсан?
- Нейи? – йукулу сесле сорду.
- Казлар учуйор!
Казы эютцрцб щайете качды, телесдийинден айаккабы эеймемишди, кара айаьыны басан киби де беденинден сойук сызылты кечди. Сцд киби ай ишыьында ъенуба учан казлары дерщал эюрдц, каккылтылары да айдын ешидилийорду. Казы щавайа буракыб: «Елвида! – деди. – Уч, эит!»
Каз щаваланды, еввелъе кендисине инамсыз щала учуйорду, санки учмаьы йадырьамышды, сонра исе щавайа миллениб, казлара доьру истикамет эютцрдц. Дестейе чатмаьа аз калмыш бирден эери дюндц, щавада дювре вурарак кайыдыб йакынлыкдакы чеперин цстцне конду. Нийе учуб эетмеди? Шу белке де сонунъу каз дестеси иди, каз да бащара киби онунла калаъакды. Казы куъаьына эютцрцб еве эетирди, щирсленмишди, казы маземметлийорду. Нийе учуб эитмедин сыъак илкелере, орда эюллер донмуйор, кар-шащта йок, эюй отлардан дойунъа йейеъек, эюй сулу эюллерде чимеъекдин. Юз каз щемъинслеринле бирликде олаъакдын. Пеки шурда дарыщмайаъаксан? Бен учуб эиде билмийорум, канадым йокду, она эюре, бес сен нийе учмуйорсан? Каз исе йувасыны ращатлыйор, разылыкла каккылдыйорду, эери кайытдыьына эюре пешман олмадыьы мелум олуйорду, ексине, йениден сычак йувасына дюндцйц ичин шад иди.
Бачакларыны щазырладыьы мещлулла на кадар овса да, эеъе аьрылардан йата билмийорду, бузун, карын цстцнде айакйалын эезмеси бедениндеки тцм аьрыларыны ойаимышды, ойнаклары зоккулдуйор, бедени сыз-сыз сызылдыйорду. Собаны йандырмышды, одада эезишийор, билдийи тцм васителерден истифаде елийор, анъак аьрылар азалмыйорду. Дюзе билмийор, аз калыйорду бычаьы эютцрцб ойнакларындакы аьрыйан йерлери, зоккулдайан дамарларыны кессин. Дизлерини, дирсеклерини дивара вуруйор, овушдуруйор, йерде майаллак ашыйорду, зерреъе де щайры йок иди. Йалныз сещере йакын аьрылары азалды, йатаьына эириб йатды.
Каза йем тапмак асанды. Деренин сащилиндеки коллукда от бол иди, битки кюклери де чыщармак оларды. Еввелъе щейетде балаъа бир щин тикди, Илкар она кюмек елемейе разылык версе де, кюнцлсцз иди. Сен шу казын назы иле не ойныйорсан, ону данлыйорду, бир щалда учуб эетмейибсе, чок эюзел! Кесиб кабаб биширек. Бащара киби шуна цч кисе ден лазымды. О исе разылашмыйорду, щич ващт кесмезди, кыш эеъеси семадан эелен конакды, она пенащ эетирмишди. Йакынлыкдакы кайадан даш чыкарыб дашыдылар, сары эилден мещлул щазырлайыб дашлары щюрдцлер. Цстцне йасты одунлар дюшейиб сувадылар. Йешик тащталарындан капы дцзелтдилер ве казы йени одасына кючцртдцлер. Даща эеъелер ращат йата билерди, кокулар, каз каккылтысы уйкусуну позмайаъакды.
Йылын шу вактларында щемише олдуьу киби эцълц кцлеклер есмейе башлады. Собаны йандыра билмийорду, кцлек соба борусуна долуб тцстцнц кайтарыйор, евде тцстцден нефес алмак олмуйорду. Йандырмайанда да сойукдан донуйорду, йорьанын алтында беле тир-тир титрийорду. Цшцдцкъе де эюзлери юнцнде сыъакдан ильымланан бащар эцнлери ъанланыйорду, анъак щайалларында бой верен бащар эцнлери ону сойукдан коруйа билмийорду. Мцлайим, кокулары ве щавасы иле адамы сарщош елейен бащар эцнц атасы иле бирликде Бцйцк чайын сащилине илк кез эетмесини щатырлыйорду. Елини чайа тараф узадарак кышкырыйорду:
- Ата, бак! Не бцйцк суду!
- Бцйцк чайды! – атасы эцлерек деди.
Бюйцк суйу эюрдцйц о эцнден цзе бери чоклу чайлар, денизлер эюрмцшдц, анъак о чайын еземети, ъошкунлуьу, чыльынлыьы сонрадан эюрдцйц суларын щич биринде йок иди.
Топраьын дону ачылыйор, йарьанлардан буланык сулар акыйорду. Деренин сащилиндеки йамаъын да кары еримиш, йер курумуш, суйу чекилмишди. Соьаны екмейин вакты иди, кар дцшене киби екмелийди, кардан сонра екенде соьан битмийор, саралыйорду.
Тцм эцнц йамаъда шум вуруйорду, казы да кендиси иле апарыйорду, каз колларын дибине йапрыкмыш ширели отлардан, йере тюкцлмцш куру йемшан, каратикан мейвелеринден, битки токумларындан тапыб йийорду. Шумладыкъа йерден щайлы зурук кюклери чыкыйорду, кюклери доьрайыб каза верийорду ве ондан фарклы оларак каз йемек сарыдан корлук чекмийорду.
Илкар тез-тез она баш чекийорду, тцканлардан нисйе чюрек, консерв, сигара, шекер, чай алыб эетирийорду. Онун соьан екмейине етираз елийорду, нийе кендини елден салыйорсан, узаьы бир айдан сонра цч милйонумуз олаъак, не кадар соьан лазымса аларык. О исе кенди ишиндейди, сащенин бош, екилмемиш калмасыны истемийорду. Шуму куртарыб ири кесеклери щырдалады, дырмык чекди ве тощуму сепди. Йалныз шундан сонра ращат нефес алды, кар йаьмамыш ишини баша чатдырмышды.
Ики эцнден сонра шума бакдыкда каны каралды, шум тамамен тавшан излери иди, тавшанлар шуму тапдалайыб дюйенек елемишди, бези йерлери де ешмишдилер. Ланете эелмишлер, защметини йере вурмушдулар! Йакынлыкдакы каратиканлардан кырыб шумун цстцне дюшеди, даща битки кюклери, аьаъ кабыклары йемейе эелен тавшанлар шума эире билмездилер.
Эеъе йатаьына эиренде тапдаланыб ешилмиш шуму щатырладыкъа дилщор олуйорду.
- Ланете эелмиш тавшанлар! – деди ве йатды.
…………………
Илкар онун ичин ерзак эетирсе де, мейве, эюйэюйерти йемедийинден витамин азлыьындан езиййет чекийорду. Дишлеринин диби сепийор, ел-айаьы чатлыйорду. Итбурну кюклери, караьат, бюйцртикан зоьлары демлейиб ичийор, колларын дибинден айба йыьыйорду. Сигарасы куртаранда исе деренин кыраьындакы хезеллерден йыьыб овуйор, тез йанмасын дейе бир кадар де кюк ширеси алава елийорду. Беле сигаралар ширинтещер олсалар да, тцстцсц ону боьуйорду.
Илкарын кефи кюк иди, кюпек юлмемишди, сапсаьлам иди, кудузлук ещтималы йок иди. Тез-тез эелир, щемише де не исе алыб эетирийорду.
- Касабада не вар, не йок? – соруйорду.
- Щич не, эюрдцйцн касабады.
- Орда йенедеми йешиклерде портаьал сатыйорлар?
- Ще, пулумузу алдыьым эцн сене бир йешик портаьал алаъаьам, - Илкар сюз верийорду.
Цстцнц кар юртен йешиклери щатырлыйорду, сатыъы чюле бир аз эеъ чыкан киби сапсары ренэлер бейаз карын алтындан йока чыкыйорду. Сатыъы да сцпцрэесини ише салыйор, бащар ренэлерини цзе чыкарыйорду. Йениден кышы силиб сцпцрен нещенэ сцпцрэени тасаввцрцнде ъанландырыйор, эцлцмсцйорду.
Дейилен вактдан беш эцн кечсе де мусабиканын натиъеси елан олунмуйорду. Шу исе Илкары ъинлендирийорду, не олуб онлара, демишдилер ки, йанвар айында йекун вураъаклар. Бу да йанвар айы. Бен артык милйон йарым боръ елемишем, онун щайратла бакдыьыны эюрцб изащат верийорду. Текъе сенин ичин алмыйорум акы, кендиме де бези шейлер лазым олуйор. Арада да шащматчыйла ойныйорум, ит оьлу, дармадаьын елийор бени.
Еблещ аьлыны итирмишди, чылдырмышды, вессалам! Индйук кадар аьлы олан беле иш тутмазды, белке щич мусабикада йер тута билмейеъекдилер, шу исе йакин елемишди, ачмышды кисесинин аьзыны. Ай койун, бир щалда сени дармадаьын елийор, аъ курд киби йийор, нийе ойныйорсан?
Кцлеклер ара верен киби де кар йаьмаьа башлады, куршаьа калкан карда каз деренин сащилине эедиб йем тапа билмийорду. Бели эютцрцб сащиле эедийор, кары ешиб эюй от, курумуш эилемейвелерден йыьыйор, зурук кюкц чыкарыб каз ичин эетирийорду.
Эеъелер шащта олуйорду, сещере киби сюнмесин дийе собайа ири кютцклер койуйорду, анъак сещер ойаныб оданын буз киби сойудуьуну эюрцйорду, пенъере шишелери ичериден ел калынлыьында буз баьлыйорду.
Илкар онун щалыны эюрцйор, баъардыьы кадар кюмек елийор, арада да таселли верийорду. Дарыкма, юдцлц алан киби сени эюндереъейем курорта, бир ай йейиб ичиб динъелеъексен. Щирсленийорду, ай еблещ, дийорду, сен бени нейле эюндереъексен курорта? Лап еле биринъи йери тутсак да, алаъаьымыз пара сенин боръларыны юдемейе йетмез. Орасы еледи, Илкар сучуну етираф елемек евезине, кендисине щакк казандырыйорду, йалныз шимди баша дцшцйорум ки, парасы оланлар нийе беле бедщарълык елийорлар. Адамын парасы олдуму, дайана билмийор, та башына таш салмайынъа сакитлешмийор. «Тфу, сене! - йана-йана дийорду. – Ъамаатын парасы вар
башына таш салыйор, пеки сен нейин башына таш салыйорсан? О ташы паранын йок бизим башымыза салыйорсан! Айдындымы, ай щенек! Кандынмы? Сенин бир курушун да йокду, сен щайали паралары щарълыйорсан!»
Бир кез де кардеши зенэ еледи, щал-ещвал тутду, везиййети иле меракланды, санки ъаныйананлык елийорду, анъак сесиндеки истещзаны да эизлейе билмийорду. Сонда йене де ейни сюзлери деди. Бир ишин кулпундан йапыш, кимден ескиксен? Еле билийорсан йазы йаздын, куртарды? Щейкелини койаъаклар? А киши, шимди йазыйла пара казанмак олмаз! Олмайа щала да о щцлйадасан ки, эелиб щеликоптерле апараъаклар сени? Ъибине…
Дестейи асды. Ъокданды кардешинин сесини ешитмийорду, зенэине емеллиъе севинмишди. Акырда йине каныны каралтды, зенэ елемесейди йакшыйды.
Эеъе Илкар йине де онун йанына эелди, елиндеки балаъа торбадан несе щош коку эелийорду, курудулмуш бенювше ве кекоту эетирмишди. Анъак онун чайы йок иди, су борулары донмушду, деренин сащилиндеки булаьа эеден ъыьыры да шепе вурмушду, кечиб эетмели дейилди. Айаьы исланды ки, эеъелер аьрыдан йата билмейеъекди. Илкарса сифетини туршутмушду, шепе-филан неди, эцндцз эедиб су эетирирдин. Шепе вурмушду, кары темизлейиб йол ачырдын. Кащведаны да эютцрцб донкулданарак эитди. Эеъ эелди, сачларына кыров конмушду, цст-башы кар иди. Кащведаны булакдан долдуруб эетире билсе де, дейинийорду. Зорла эедиб чыкмышам ора, булаьы тапа билмийордум, кар алтда калмышды. Бир де бакыб эюрцйорум кар буьланыйор, еле бил карын алтында соба йандырыблар. Билдим ки, булак шурда олаъак, суйу сымсыъак иди.
Кащведан кайнадыкдан сонра чай демледи, чайнике эетирдийи чичеклерден де атмышды, отаьы кекоту кохусу эютцрмцшдц башына. Эеъеден щайли кечене киби отуруб сющбет еледилер. Илкар данышыйор, она теселли верийорду. Биринъи йер бизимди, калиб сенсин, эюрдцн де, о не деди, деди ки, сен калибсен! Индийе киби о киминсе йазысы щакда биръе келме де щош сюз демейиб, сенинсе калиб олдуьуну деди.
……………….
Собанын кабаьында отурмушду, баъадан ишаран кюзлер эюрцнцйор, соба арамла уьулдуйорду. Чайникде итбурну кюкц демлийорду, кюклер чок кайнадыьындан чайникден аъы кюк кокусу калкыб одайа йайылыйорду, айаьа калкыб чайники йере коймаьа тенбеллик елийорду. Уйку тутмушду ону, отурдуьу йердеъе мцркц дюйцйорду.
Телефон сесине диксиниб уйкудан ойанды, Илкар иди, нерилдийорду:
- Телевизийона бакыйордун?
- Телевизийонум бозукду, сене демишем акы.
- Нейине лазым, нийе де бакасан! – Илкар бир аз да ара вериб йениден нерилдемейе башлады. – Мусабиканын натиъесини елан еледилер. Сене щич цчцнъц йери де вермедилер! Йарамаз йазычы, сен орда не щоккабазлык елейибсен? Сене дедим акы бцлбцлден йазма! Дедим кой о еблещ каранкуша кулак ассын, ъыръырамайа кулак ассын! Сене дедим акы бцлбцл ады эеленде еле бил шунларын юлцсцнц, дирисини йцзлерине сюйцйорсан! Сенсе юкцз киби инадындан ел эютцрмедин. Шу иши беле коймайаъаьам! О телевизийончулара эюстереъейем Илкарын ким олдуьуну!
- Сен щала данышыйорсан да! Сенин данышмаьа дилин де вар! Сенин щесабынла онлар аьламалыйдылар, эюз йашлары ащытмалыйдылар. Бес не олду, ай щенек? Демек биръе дамъы да эюз йашы акыдан олмайыб! Сен еблеще кулак асамамалыйдым!
Расим щаклыймыш. Демек, еле щемен щамамды, щич не дейишиб елемемишди. Еблещ адамлар йине де еблещлик елемишдилер. Баъакларындакы аьрылар башлыйор, сцмцклери сызлыйорду. Кюйдеки евлерини щатырлыйорду, бир ашык эелиб чыкмышды онлара. Чайлар дашыб йоллар баьландыьындан ашык бир щафта калды. Тцн эцнц саз чалыйор, «Кцрбет елде, сцмцклерим сызлар!» дийе окуйорду. О да анламыйорду, ашык кцрбет еле нийе эедийор ки, нийе де сцмцклери сызласын. Юзэе дцнйанын адамыны эюрцйорду, адам она дийорду: - Сен калибсен! «Йок, - дийорду, - бен калиб олмадым. Сен бени алдатдын!»
- Йатдын? – Илкарын сеси кулак делийорду.
- Йок, - эеъ ъаваб верди.
- Нейлейеъексен?
- Бащары эюзлейеъейем, - дейиб дестейи асды.
Бюйцк суйу эюрдцйц эцнден йцзц бери кечиб эелдийи йолларда алданан, езилен, алчалан кюй ушаьынын щалына аъыйор, калби аьрыйорду. Собанын баъасындан ишаран кюзлере бакыйор, кедерле башыны йырьалыйорду. Кендисийле данышырмыш киби:
- Бащары эюзлейеъейем, - текрар деди.
Йардымлы
2001
аслангулиев@box.az