Zekât, İslam'ın temel ibadetlerinden biridir ve ihtiyaçtan fazlasını paylaşma anlayışını ifade eder. Kuran-ı Kerimde genel olarak infak terimiyle ifade edilen zekât, kişinin sahip olduğu varlıkların bir kısmını ihtiyaç sahiplerine vermesini öğütler. Bu ibadet, toplumdaki ekonomik adaleti sağlamayı, sosyal yardımlaşmayı artırmayı ve bireyin manevi arınmasını hedefler. Zekâtın kimlere verileceği ve hangi ölçütlerle verilmesi gerektiği Kuranda açıkça belirtilmiştir.
Zekâtın Kime Verileceği: Tevbe Suresi 60. Ayet
Tevbe Suresi 60. ayet, zekâtın hangi gruplara verilmesi gerektiğini net bir şekilde ortaya koymaktadır:
- Fakirler: Temel ihtiyaçlarını karşılayamayan bireyler.
- Düşkünler: Maddi açıdan zor durumda olanlar.
- Zekât toplayan memurlar: Zekât dağıtımında görev alanlar.
- Kalpleri İslama ısındırılacak olanlar: İslama karşı olumlu bir tutum geliştirmesi beklenen kişiler.
- Özgürlüğüne kavuşturulacak köleler: Kölelikten kurtarılması gereken bireyler.
- Borçlular: Borç yükü altında ezilenler.
- Allah yolunda cihad edenler: Din uğruna mücadele edenler.
- Yolda kalmış yolcular: Memleketlerinden uzakta, yardıma muhtaç olanlar.
Bu ayet, zekâtın yalnızca Müslümanlara verilmesi gerektiği yönündeki yanlış bir algıyı düzeltir. Kalpleri İslama ısındırılacak olanlar ifadesi, Müslüman olmayanların da zor durumlarında zekâttan faydalanabileceğini açıkça göstermektedir.
Zekât ve Anne-Babaya Yardım
Bakara Suresi 215. ayette, infakın kimlere yapılması gerektiği açıklanmaktadır: İnfak ettiğiniz mal ve nimet; ana-baba, yakınlar, yetimler, yoksul ve çaresizlerle yolda kalan için olmalıdır. Buradan, anne-babaya yardım etmenin önemi anlaşılmaktadır. Ancak anne-babaya zekât verilmesi konusunda, aile bireylerinin geçim kaynaklarının ayrılığı belirleyici bir unsurdur.
Bakara Suresi 219. ayet, bu konuda rehberlik eder: İhtiyaçtan arta kalanı infak edin. Eğer bireyin ve anne-babanın geçim kaynakları ayrıysa, onlara zekât verilmesi mümkündür. Ancak aynı gelirden geçim sağlanıyorsa, anne-babaya zekât verilmesi uygun görülmez, çünkü bu durumda kişi zaten onların geçimini üstlenmiştir. Bu yaklaşım, zekâtın adaletli bir şekilde dağıtılmasını ve bireyin kendi sorumluluklarını yerine getirdikten sonra paylaşımda bulunmasını sağlar.
Zekâtın Miktarı: Kuranın Esnek Yaklaşımı
Kuran, zekâtın miktarını net bir oranla sınırlamamış, bunun yerine ihtiyaçtan arta kalan ilkesini benimsemiştir. Bakara Suresi 219. ayet bu durumu şöyle açıklar: Allah, size ayetleri böyle açıklıyor ki düşünesiniz. Bu esneklik, bireylerin ekonomik durumlarına ve niyetlerine göre zekât miktarını kendilerinin belirlemesine olanak tanır. Önemli olan, Allahın hoşnutluğunu kazanma niyetiyle ihtiyaç sahiplerine yardım etmektir.
Zekât, genellikle yılda bir kez verilmesi gereken bir ibadet olarak algılansa da, Kuranın yaklaşımı bunun maaş alındığı zaman verilmiş gereken bir ibadet olduğunu gösterir. Zekât, yalnızca yılda bir dönemde değil, maaş alındığı zaman verilmesi gereklidir. Bu durum, zekâtın yalnızca maddi bir yükümlülük değil, aynı zamanda sosyal dayanışmayı teşvik eden bir ibadet olduğunu ortaya koyar.
Nebimiz Muhammed döneminde, zekâtın yanı sıra devlet için toplanan vergiler de mevcuttu. Ancak zamanla, rivayetlerde geçen bu uygulamalar Kuranın bahsettiği zekâtla karıştırılmıştır. Oysaki Kurandaki zekât anlayışı, bireyin miktar açısından gönüllü olarak yaptığı bir paylaşımı ifade ederken, vergiler devlete ödenen miktarı belli olan zorunlu mali yükümlülüklerdir. Bu ayrımı göz önünde bulundurmak, zekâtın manevi ve ahlaki boyutunu anlamak açısından önemlidir.
Zekât, İslam toplumunun manevi ve ekonomik yapısının güçlenmesi için belirlenmiş bir ibadettir. Kuran, zekâtın kime, nasıl ve hangi ölçülerde verileceğini açıklayarak, bireylere geniş bir hareket alanı sunmuştur. Bu ibadet, yalnızca bir mali yardım değil, aynı zamanda bireyin Allaha olan bağlılığını güçlendiren, toplumsal dayanışmayı artıran bir görevdir. Zekâtın doğru anlaşılması ve uygulanması, hem bireylerin hem de toplumun huzuru için vazgeçilmez bir öneme sahiptir.
