Sakarya zaferinin ardından, 13 Ekim 1921de Sovyet Cumhuriyetlerine dönüşmüş olan Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile Türkiye arasında Kars Antlaşması imzalanır. Taraflar daha önceki Moskova Antlaşması ve Nahçıvan bölgesinin Azerbaycan denetiminde kalmasını tekrar onaylar. Ermenistan Sovyeti bu tarihten sonra Ermeni Kilisesinin siyasal eylemlerini kısıtlayacak, aşırı sağ ve Taşnaklar ile mücadele edecek, ABD ve Fransa'dan 100.000 kişi ülkeye göç edecektir.
Bu arada Güneydoğu cephesi, Urfa, Maraş, Antep ile Adana'da Fransız-Ermeni ordusuna karşı yürütülen savaş da başarıyla sonlanmak üzereydi. Sonunda yerel Ermeni milislerini kullanarak bir yere varılamayacağını anlayan Fransızlar ateşkes istemek zorunda kalır. 21 Ekim 1921de Ankara ile Paris arasında imzalanan "Ankara Antlaşması -Hatay hariç- Türkiye'nin güneydoğu sınırlarını taslak olarak belirlemiş olur.
DUMLUPINAR 30 AĞUSTOS 1922 İZMİR YANGINI
Sakarya yenilgisinden sonra Müttefikler tarafından terk edildiğini anlayan Yunanistan onlardan çaresiz yeniden yardım ister. Ama umduğunu bulamaz. Zira artık İngiliz, Fransız ve İtalyanlar Sèvresin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini düşünmeye başlamışlardır. Ankaranın çok sıkışırsa SSCB ile anlaşarak komünist bloka kayacağından endişe duyduklarından TBMMye ateşkes önerisinde bulunurlar. Ancak, büyük moral kazanmış olan Ankara, Yunan orduları Anadolu ve Trakyadan çıkmadığı sürece ateşkes olamayacağını bildirir. Yunanistan artık feda edilmiştir!
Karşılıklı uzun bir bekleyiş ve hazırlık döneminden sonra, 26 Ağustos 1922de Mustafa Kemalin başkomutanlığında Büyük Taarruz başlar. Batı Cephesi dağılan, Eskişehir-Afyon hattı çöken Yunanlılar ortalığı yakıp yıkarak İzmire doğru çekilmeye başlar. Türk birlikleri 30 Ağustos 1922de Dumlupınara ulaşır. İzmire gelen Yunan birlikleri ve İzmirli Rumların büyük bir bölümü gemilerle Yunanistana döner. Türk ordusu 9 Eylül 1922de İzmire girer.
Ordu İzmiri denetim altına aldıktan 4 gün sonra başlayan ve günlerce süren büyük yangın bu bağlamda çok anlamlı gözükmektedir. Yangın 13 Eylülde başlamış 17 Eylüle kadar sürmüştür. Kentin tamamen güvenli bir hale gelmesi 30 Eylülü bulmuştur. Atatürk yangının Ermeni çeteler tarafından çıkarıldığını Müttefiklere iletmiştir. Yangının Ermeni mahallesinde başlaması, Ermeni ve Rum mahallerinin tamamen yanması, fakat Türk ve Yahudi mahallerinin fazla etkilememiş olması üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur.
ÇANAKKALE KRİZİ - LOZAN 24 TEMMUZ 1923
İzmir'in kurtuluşundan sonra ordu hızla Çanakkale Boğazının Anadolu kıyısına konuşlanır. TBMM İngilizlerin Gelibolu yarımadası ve Trakyadan çekilmesi için ültimatom verir. Çanakkale Krizi adı verilen bu olay üzerine, 15 Eylül 1922de Lloyd George başkanlığında toplanan İngiliz kabinesi bu küstahlığın reddedilerek Türklere gereken dersin verilmesinden yana tavır koyar. Fakat bu öneriye karşı çıkan Muhafazakâr Parti hükümetten çekilir. Lloyd George hükümeti düşer. 11 Ekim 1922 de İngiltere ile Türkiye arasında Mudanya ateşkesi imzalanır. İsviçre'nin Lozan (Lausanne) kentinde bir barış konferansı yapılması kararlaştırılır.
1 Kasım 1922 de toplanan TBMM, İstanbul hükümetinin hukuki varlığına son verir. Vahdettin 17 Kasım 1922 günü Boğaziçi'nde demirli bulunan İngiliz zırhlısı Malaya ile Malta'ya gönderilir. Boş kalan halifelik makamına veliaht Abdülmecit TBMM tarafından 19 Kasım'da halife olarak atanır.
TBMM Hükümeti Lozan Konferansı'na katılarak Misakı Milliyi gerçekleştirmeyi, Türkiye'nin doğudaki topraklarını da kapsayan bir Ermeni devletinin kurulmasını engellemeyi, kapitülasyonları kaldırmayı planlıyordu. Ermeni yurdu ve kapitülasyonlar hakkında anlaşma sağlanamazsa görüşmeler kesilecekti. Nitekim, 20 Kasım 1922'de başlayan görüşmeler çıkmaza girince 4 Şubat 1923'te heyet yurda geri dönmüş, savaş rüzgârları yeniden esmeye başlamıştır.
Sovyetler Birliği eğer yeniden savaş çıkarsa bu sefer Türkiye'nin yanında savaşa gireceğini duyurmuş, Haham Hayim Nahum Efendinin sözcülüğünü üstlendiğini Hristiyan ve Yahudi cemaat temsilcileri de Türkiye'yi destekleyeceklerini açıklamıştır.
23 Nisan 1923'te görüşmeler tekrar başlamıştır. Nihayet 24 Temmuz 1923'te Lozan Barış Antlaşması imzalanmış ve tüm taraflarca onaylandıktan sonra 6 ağustos 1924te yürürlüğe girmiştir. (Sonraki bölüm: Lozan Antlaşmasında Ermeni sorunu Ermeni terör örgütleri)
