Dilin (lisanın) evriminde şekillerle sesler arasındaki soyut bağa işaret eden bubba-kiki etkisi psikolog Wolfgang Köhler tarafından 1929'da keşfedilmiştir. İlkin Tenerife adasında yapılan psikolojik deneylerde, Köhler insanlara biri keskin, testere dişi gibi hatlara sahip olan, diğeri de yuvarlak hatlara, kıvrımlara sahip olan iki şekil göstermiştir; ve Tenerife adasındaki (modern dünyadan soyut bir ada) dile göre hangi şeklin "takete" hangi şeklin de "baluba" sözcüğünü işaret ettiğini sormuştur. Bulgular keskin hatlı şekil için "takete", yuvarlak hatlı şekil için de "baluba" sözcüğünün %95-%98 gibi bir oranla yeğlendiğini göstermiştir.
2001'de aynı deney Vilayanur S. Ramachandran ile Edward Hubbard tarafından "kiki" ve "bouba" ("bubba") sözcükleriyle İngilizce ve Tamilce konuşan denekler üzerinde yinelendi. Denekler %98 oranında kıvrımlı şekli "bubba", testere dişli şekli de "kiki" sözcüğü ile ilişkilendirdiler.
Bu durum beynin bir biçimde sesler ve şekiller arasında soyut bağlar kurduğunu gösteriyor. Daphne Maurer ve ark.'nın yeni çalışması 2.5 yaşındaki çocukların dahi bu davranışı gösterdiğini ortaya çıkarmıştır.
Ramachandran ile Hubbard, kiki/bubba etkisinin dilin evrimi üzerine etkili olduğunu, çünkü bu deneyin nesnelerin adlandırılmasının tamamiyle rastlantısal olmadığını gösterdiğini ifade etmişlerdir. Yuvarlaklı şeklin genelde "bubba" diye adlandırıldığını, çünkü dudakların da yuvarlak halde çıkardığı sesin "bubba" sözüne yakın olduğunu, benzer şekilde "kiki" sesini çıkarırken ağız açılı ve gergin olduğu için bu şekille eşleştiğini belirtmişlerdir. Ayrıca "k" sesi "b" sesinden daha sert ve güçlüdür.
Seslerin rastlantısal-olmayan bir biçimde nesne ve olaylarla/anılarla ilişkilendirildiği sinestezya benzeri bu eşleşme, ses sembolizminin temelinin nörolojik olabileceğini göstermektedir.
İlker Fıçıcılar
29.6.2009
