Çağımızın en önemli problemlerinden biri olan hiperlipidemi (kan yağlarının istenilen seviyelerin üzerinde olması), gelişmiş ülkeler başta olmak üzere birçok ülke insanının sağlığını tehdit etmekte. Günümüzde büyük önem kazanan bu kavram nedir? Neden tehlikelidir? Öncelikle lipid, kolesterol gibi kavramların neler olduğuna kısaca bakmak gerekir.
Lipidler:
Lipid, latinceden gelen bir kelime olup yağ anlamına gelmektedir. Vücudumuzdaki bütün yağ çeşitlerine genel olarak lipid adı verilir. Vücudumuzda kan yolu ile taşınan başlıca lipidler; trigliseridler, kolesterol, fosfolipidlerdir. Lipidler vücutta bir çok görev alırlar. Enerji kaynağı olmaları, hücre zarının yapısını oluşturmaları vb gibi. Bu sebeple lipidler insan vücudunda olmazsa olmaz maddelerdendir.
Bu lipidlerin kısaca neler olduklarına bir göz atalım:
Trigiliseridler:
Yağları oluşturan en küçük yapıtaşlarına yağ asidi adı verilir ve bu asitler vücutta depolanabilmek için gliserin adı verilen bir madde ile birleşerek trigliserid adını alırlar. Trigliseridler vücutta başlıca enerji kaynaklarıdırlar. Bu sebeple kanda belirli oranlarda bulunmaları gerekir. Kandaki seviyeleri 200mg/dL’nin üzerine çıktığı zaman artmış kabul edilir.
Fosfolipidler:
Fosfolipidler hücre zarının yapısında önemli rol oynayan lipid türüdür.
Kolesterol:
Kolesterol, vücutta önemli görevleri olan lipidlerden bir diğeridir. Hücre zarının önemli bir maddesidir. D vitamini yapımı için gereklidir ve steroid hormonlar adı verilen bazı hormonların temel taşlarından biridir.
Besinlerle alınan kolesterolün yaklaşık %30-60’ı barsaklardan alınır. Vücudumuz, kendisi de kolesterol sentezler. Genelde vücudumuzun heryerinde kolesterol yapılır ama yetişkinlerde çoğunlukla karaciğerde, mide-bağırsak sisteminde ve merkezi sinir sisteminde (beyin-omurilik sistemi) yapılır.
Yüksek enerjili beslenme ve şişmanlık vücutta kolesterol yapımını arttırır.
Lipidler suda çözünemeyen maddelerdir (Zeytinyağını suya döktüğünüz zamanki durumu düşünün). Bu sebeple kanda taşınabilmeleri için bazı protein yapısında maddelere bağlanarak kanda taşınabilir hale gelmeleri gerekmektedir. Bu maddelere bağlanarak lipidler, lipoprotein adı verilen maddeleri oluşturular.
Nedir bu lipoproteinler?
Lipoproteinler, lipidlerin ve proteinlerin oluşturdukları kompleks bir yapıdır.
Protein tarafını apolipoprotein ve enzim adı verilen maddeler oluşturmaktadırlar.
3 çeşit lipoprotein vardır:
Çok düşük dansiteli lipoprotein (VLDL)
Düşük dansiteli lipoprotein (LDL)
Yüksek dansiteli lipoprotein (HDL)
Çok düşük dansiteli lipoprotein (VLDL): Bu lipoproteinler trigliserid miktarı bakımından zengin lipoproteinlerdir.
Düşük dansiteli lipoprotein (LDL): Bu lipoproteinlerin görevi doku ve organlara kolesterol taşımaktır. Halk arasında kötü kolesterol olarak ta bilinen bu lipoprotein miktarının yetişkinlerde belirlenmiş bazı değerlerin (100 mg/dL) üzerinde olması, istenmeyen bir durumdur. Bu lipoprotein türleri küçük yapılı olduğundan damar duvarını geçerek alt tabakada birikme kabiliyetine sahiptir. Bu birikme bir zaman sonra ateroskleroz (damar sertliği) adı verilen bir rahatsızlığa neden olur. Damar sertliğinde, damar duvarı zamanla damarın içine doğru bir çıkıntı oluşturmaya başlar ve bu, kan akımını azaltarak o damarın beslediği dokularda hasara ve ölüme neden olur. Bu da başta koroner kalp hastalığı (KAH) olmak üzere kalp krizi, inme, böbrek yetmezliği gibi hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur.
Bu bilgilerin ışığında, devam eden yüksek LDL seviyeleri bazı hastalıklara zemin hazırlayabilen tehlikeli bir durumdur.
Yüksek Dansiteli Lipoproteinler: Bu lipoprotein türünün görevi, dokulardaki fazla kolesterolü alarak karaciğere taşımaktır. İyi kolesterol olarak da bilinen bu kolesterolün seviyelerinin yüksek olması, yukarıda anlatılan hastalıkların riskini azaltır. HDL seviyelerinin 40 mg/dL altında olması düşük kabul edilir.
Total Kolesterol:
Bütün bu kolesterolün hepsine total kolesterol adı verilir. Total kolestrol miktarının da 200 mg/dL üzerinde olması yüksek kabul edilir.
Sorularla Hiperlipidemi Tedavisi
1.Kolesterol Seviyeleri Neden artar?
Kolesterol seviyeleri bir çok sebebe bağlı olarak yükselebilir. Bunların bazıları aşağıda sıralanmıştır:
•Kalıtımsal faktörler
•Yediğimiz gıdalar
•Şişmanlık
•Yaşam tarzı
•Yaş
•Diyabet
•Yüksek tansiyon
•Bazı böbrek ve tiroid hastalıkları
•Sigara
•Stres
- Kolesterolümün yüksek olduğunu nasıl anlarım?
Kolesterolün yüksek olması herhangi bir işaret vermez. Kan testinde bakılması ile anlaşılabilir. Bu nedenle düzenli olarak doktor kontrolünden geçmek önemlidir.
- Kolesterolüm yüksekse ne yapmalıyım?
Doktorunuzla konuşmalı ve gerekli tedavi sürecine girmelisiniz.
- Kolesterol tedavisi nasıldır?
İki şekilde kolesterol tadavisi vardır:
a. İlaçsız (non-farmakolojik) tedavi
b. İlaç (farmakolojik) tedavi
İlaçsız tedavi: Bu tedavi şekli genel olarak yaşam tarzı değişikliklerini içeren tedavi şeklidir. Beslenme alışkanlıklarını değiştirmek, sigara kullanımına son vermek, alkol alımını kısıtlamak, spor yapmak ( hafif yürüyüş vb) gibi.
İlaçlı tedavi: Şu anda hiperlipideminin tedavisinde kullanılan ilaçlar vardır. Bu ilaçlar hastaya göre, güvenli olmalarına göre ve etkinliklerine göre tedavi seçeneklerine girerler. Doktorunuzun gerekli görmesi durumunda uygun olan ile başlamak suretiyle ilaç tedavisi uygulanır.
İlaç tedavisinin yanında unutulmaması gereken mutlak nokta; ilaçsız tedavinin de paralel olarak yürütülmesidir.
Yararlanılan Kaynaklar:
- Durrington P., Sniderman A.: Hiperlipidemi. Fast Facts. Health Press 2001
- NCEP-ATP III
- Kayaalp O. Rasyonel Tedavi Açısından Tıbbi Farmakoloji Cilt-1 Hacettepe-Taş, 2000.
